________________
માનીએ છીએ તે જ કુસેવા બની ગઈ હોય છે. દા.ત. નિરાશ્રિત પ્રશ્ન, જો એ લોકોને કંઈક આપીને આપણે માનીએ કે તેમની સેવા થઈ જશે તે બરાબર નથી. તાત્કાલિક આપવું જોઈએ, પણ દષ્ટિપૂર્વક આપવું જોઈએ; તેમને ધંધે વળગાડી રોજી રળતા કરવા જોઈએ. સમાજિક સન્માન આપવું જોઈએ. કોઈપણ વ્યકિતએ ત્યાગ કર્યો હોય તો તે જરૂર આદરપાત્ર છે, પણ પોતે જ જો તેનું ગાણું ગાયા કરે તો ત્યાગની કિમત ઊડી જાય છે.
નિવૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ બે એક જ જીવનના બે સાથીઓ છે. તેને કેમ ગોઠવવા તો કહ્યું: " પ્રવૃત્તિ સંયમે રાખો, ને નિવૃત્તિ અસંયમે.” સંયમના હેતુથી યોગ પ્રવર્તના. યોગ એટલે મન વચન અને કાયા ત્રણેથી જોડાવું તે. નિવૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ કયાં રાખવી તેને મદદગાર થવા વિશ્વ વાત્સલ્ય આવ્યું અને તેને અનુરૂપ બાર વ્રતો ગોઠવવામાં આવ્યાં છે. તેમાંનું સર્વ ધર્મ ઉપાસના વ્રત આજે લેવામાં આવે છે. સર્વના બે અર્થ થાય છે. સર્વ એટલે એક અને સર્વ એટલે બધા. બધા ધર્મોમાં એક જ આત્મા પ્રકાશે છે. બધા ધર્મોનો આપણા જીવનમાં મેળ પાડવો તેનું નામ છે સર્વ ધર્મ ઉપાસના.
અષ્ટાવક્રજીનો એક પ્રસંગ છે. તેમને એક સભામાં બોલાવવામાં આવે છે કારણ કે તેઓ એક મહાન વિદ્વાન હતા. આ સભામાં બીજા ઘણા વિદ્વાનો આવ્યા હતા. અષ્ટાવક્રજી આવ્યા. લોકોએ જોયા. લોકોની આંખો બહારનું જોવા ટેવાયેલી હોય છે. અંતર કોઈ જોતું નથી. ઋષિને જોઈને આખી સભા હસી પડી. કારણ કે આઠે અંગ વાંકાં હતાં. આમ જ્યારે આખી સભા હસે તો ગમે તેવો સમન્વયોગવાળો માણસ ક્રોધ ભરાયા સિવાય ન રહે. પણ આ તો ઋષિ પોતે પણ હસવા લાગ્યા. લોકોએ કારણ પૂછયું ત્યારે તેમણે કહ્યું, તમે હસ્યા તે જ કારણે હું હસ્યો. હું માનતો હતો કે કોઈ વિદ્વાનોની સભામાં જઈ રહ્યો છું, પણ અહીં મેં ચમારોની સભા જોઈ. ચમારની આંખ ચામડું જોવા ટેવાયેલી હોય છે. એટલે તમારી અજ્ઞાનતા ઉપર મને હસવું આવ્યું.
આપણી આંખ ઉપરનું જોવા ટેવાયેલી છે. પણ ઊંડા ઊતરીએ, જો આંતરિક જીવન જોઈએ તો આખા વિશ્વમાંથી કંઈક ને કંઈક તત્ત્વ આપણને જાણવાનું મળશે. કોઈપણ સંપ્રદાયના ધર્મગુરુ હોય, પણ તત્ત્વ લેવું હોય તો શું વાંધો? ઉપરનાં લેબલો ન જોવાં જોઈએ. આપણું શરીર નાશ પામવાનું છે તે નશ્વર છે. પણ તેમાં પડેલો અનેશ્વરભાવ અમર રહેવાનો છે. તો એ ભાવ જ જગતમાં સ્વર્ગનું સામ્રાજ્ય પ્રસરાવે છે. બુદ્ધ ભગવાનને દેવોએ કહ્યું કે, ચાલો મોક્ષમાં ! તો કહે આ જગતમાં અસંખ્ય જીવો નર્ક અને સ્વર્ગની ભૂમિકામાં સબડે છે, દુઃખી છે, તેમને લીધા સિવાય હું કેમ આવી શકું ! બધાનું કલ્યાણ કરીને હું આવીશ. કેવી ભવ્ય ભાવના છે! પોતે બે સૌરાષ્ટ્રની વિહારયાત્રા
૧૧૫
