________________
અહીંથી નજીકનો ગ્રામ્ય વિસ્તાર નળકાંઠા કે જ્યાં પછાત વર્ગની પ્રજા રહે છે. તે પ્રજા તળપદા કોળી છે જેનું નામ બદલીને મેં લોકપાલપટેલ' રાખ્યું છે. આટલો વિષયસ્પર્શ કરીને હવે હું મુખ્ય મુદ્દા પર આવું છું.
દુનિયાની સાથે માનવના હૃદયનો એક સંસ્કારધર્મ નહીં હોય તો દુનિયા ક્યાં જઈને અટકશે તે કહી શકાતું નથી.
ધર્મ એટલે સંપ્રદાય નહીં, પણ ધર્મ એટલે એક જાતની વિકાસની દિવ્યભૂખ, એ ભૂખથી માણસ એકબીજા સાથે કેમ એક થઈને રહી શકે તેના અભ્યાસ પછી મને લાગ્યું છે કે કોઈપણ ક્રાન્તિ કરવી હશે તો ધર્મ દ્વારા જ થઈ શકશે. ગાંધીજી ધર્મના બળથી જ ક્રાન્તિ કરી શકયા છે. તેમના આ હૃદયબળની સાથે કોંગ્રેસીઓ અને રાજ્ય સત્તા વચ્ચે વિચારોનો કંઈક ભેદ રહે છે, એક બાજુ દુનિયાનો પ્રવાહ ઊલટો દેખાતો ચાલે છે, બીજી બાજુ એક પ્રવાહ એકતા માટે પ્રયાસ કરતો ચાલે છે. ગામડાંમાં અર્થ ઉપર જો એકતા કરવી હોય તો તુરત થશે, પણ લડત જ્યારે અમુક તબક્કે પહોંચશે ત્યારે તે લડત પછી પડી જશે. એટલે જ હું અભ્યાસ પછી એ વિચાર ઉપર આવ્યો છું કે માનવતાના પાયા ઉપરનું સંગઠન જ કામયાબ નીવડશે. ૧૫મી ઑગસ્ટ પછી અને એ પહેલાં જે ઘટનાઓ બની ગઈ છે અને એ એટલી બધી ઝડપી બની ગઈ હતી કે તે પ્રત્યક્ષ જોઈ શકીએ છીએ. હિન્દના ભાગલા પડ્યા. પૂ. ગાંધીજીએ પણ કચવાતે મને તેને ટેકો આપ્યો છે. શું કરે? દેશની સ્થિતિ, પ્રજાની નાડ વગેરે જોઈને તેમને તેમ કર્યા વગર છૂટકો જ નહોતો. ત્યારપછી જ કંઈ બન્યું છે તે તમા જાણો છો. હુલ્લડો અને પરિણામે નિરાશ્રિતોની છાવણીઓ તમે જોઈ શકો છો. હવે મુખ્ય મુદ્દો આ પ્રશ્નોને હલ કેમ કરવા તે છે. વિચારભેદને કારણે, અંગત સ્વાર્થને કારણે એક સરખું કામ કરી શકાતું નથી. તો બીજી તરફ મૌલિક વિચારનો અભાવ છે. સામાન્ય પ્રજા તે નહીં કરી શકે, પણ જેઓ નેતા કહેવડાવે છે, ધર્મગુરુઓ કહેવડાવે છે, તેઓ પણ મૌલિક વિચાર કરી શકતા નથી. મૂડીવાદે પણ પોતાનું જોર અજમાવ્યું છે. સાચો સાધુ મૂડીવાદ સામે બળવો પોકારે છે. તેનું કારણ એ છે કે માણસ જડની પૂજા કરે છે ત્યારે પોત પણ જડ બની જાય છે. મૂડી હોય તો જ મૂડીવાદ આવે છે એમ નથી, પણ એ મૂડીનો ઉપયોગ તેને અપાતી પ્રતિષ્ઠા, તેની ઉપર તેનો આધાર છે. જો આપણે દીર્ધદષ્ટિથી વિચાર કરીશું તો બધા કોયડા ઉકેલી શકીશું.
નિરાશ્રિતોનો પ્રશ્ન આપણી સરકારને ગળે વળગેલો પ્રશ્ન છે. કોઈપણ સરકારે પ્રજાને પેટ, પહેરણ અને પથારી મળી રહે તેવો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. આપણા નેતાઓ તટસ્થ રીતે દુનિયા સમક્ષ ન્યાયી સાબિત થયા છે એમ મને લાગે સૌરાષ્ટ્રની વિહારયાત્રા
૪૧
