________________
અડવાળાથી નીકળી અમે છલાળા આવ્યા. ભાલનું ખારું તળ અહીંથી બદલાય છે છતાં, અહીંની જમીનમાં પણ તેલિયું પાણી નીકળે છે કે જે ખૂબ ગરમ પડે છે. એટલે આવાં ગામોમાં પણ તળાવ કે નળના પાણી વગર છૂટકો નથી. રસ્તામાં જાંઝરકા ગામ આવ્યું. અહીં ગુજરાત અને કાઠિયાવાડની હરિજન કોમની સૌથી મહત્ત્વની ગણાતી ધાર્મિક જગ્યા છે. મહંત, હરિજનો અને સવર્ણોના આગ્રહથી થોડો સમય રોકાઈ અમે આગળ ચાલ્યા. એક નવા જ પ્રદેશમાં હવે અમારો પ્રવેશ થઈ ચૂક્યો હતો. તાલુકદારી ગામો; નિસ્તેજ મુખી, ચિંથરેહાલ ખેડૂતો. જે ગામોમાં વિઘોટી હતી ત્યાંની સ્થિતિ સારી હતી. ભાલનો ઝાડપાન વગરનો મુલક છોડયાં પછી અહીં કૂવાના પાણીની વાડીઓને કારણે લીલોતરી અને વૃક્ષોની ઘટા આંખે ચઢતી હતી. એક પછી એક ગામડાં પસાર કરતા કરતા મોરવાડ આવ્યા. નદીકિનારે બોરડીનાં જૂથ જામેલાં હતાં. બોર પણ સામાન્ય બોરડી કરતાં વધુ પ્રમાણમાં હતાં. ત્યાંથી સાયલા જવા નીકળ્યા. ગામને પાદરે જ ભાઈ બહેનો રાહ જોઈને બેઠાં હતાં. ગામની નજીક પહોંચતાં પહોંચતાં ટોળું વધવા લાગ્યું. આ એક અપૂર્વ દિવસ હતો, છેલ્લા કેટલાય દિવસથી ગુરુદેવ નાનચંદ્રજી મહારાજના, સંતબાલ કયાં છે? કયારે આવે છે? એવા પત્રો આવ્યા કરતા હતા. આજે એ શુભ દિવસ આવી પહોંચ્યો અને ગુરુશિષ્ય ગળગળે હૈયે મળ્યા. પ્રાસંગિક બોલતાં સંતબાલજીએ કહ્યું. "હું એમ તો બાહ્યદષ્ટિએ ગુરુદેવથી દૂર વસું છું. પણ અંતરથી હું દિવસે દિવસે વધુ ને વધુ નજીક જઈ રહ્યો છું.
બીજે દિવસે ગાંધીજીનો શ્રાદ્ધદિન હોવાથી યુવક મંડળ તરફથી પ્રભાત ફેરી, કાંતણ, ગીતા વાંચન, ભસ્મ પધરામણી વગેરે કાર્યક્રમો યોજાયા હતા.
બપોરના ગીતા વાચન બાદ શ્રી નાનચંદ્રજી મહારાજે ગાંધીજીને પ્રિય વૈષ્ણવ જન તો તેને કહીએ” ગવડાવ્યું હતું અને કહ્યું, જે સાચો વૈષ્ણવ છે, તે સાચો મુસલમાન છે, સાચો જૈન છે, સાચો ખ્રિસ્તી છે. જે પરની પીડા જાણે છે તે ધર્મી છે. કોણ કહી શકશે કે ગાંધીજી અમારા ન હતા અને જો આપણે એમને આપણા માનતા હોઈએ તો એમના આદર્શોને આપણે અપનાવવા જોઈએ. પૃથ્યાસ્પૃશ્યતામાં અભેદ, હિંદુમુસ્લિમ એકતા અને શ્રમની પ્રતિષ્ઠા એ એમના જીવનની મુખ્ય વાતો હતી.
ત્યારબાદ નગરજનો સાથે અમે હરિજનવાસમાં ગયા. ત્યાં પ્રસંગોચિત બોલતાં મુનિશ્રીએ કહ્યું : "કામથી કોઈ ઊંચા કે નીચ નથી, ગુણથી ઉચ્ચતા અને નીચતા આવે છે. આને આપણે ઊલટી રીતે સમજીએ છીએ. આગળ બોલતાં તેઓએ, કહેવાતા અસ્પૃશ્યોમાં પ્રત્યાઘાતો પડે તે પહેલાં જ અપનાવી લેવાની સવર્ણોને ભલામણ કરી સૌરાષ્ટ્રની વિહારયાત્રા
૬૩
