Book Title: Ramayanma Sanskritino Sandesh Part 01
Author(s): Chandrashekharvijay, Bhanuchandravijay
Publisher: Kamal Prakashan Trust
View full book text
________________
‘રામાયણમાં સંસ્કૃતિનો સંદેશ”
૨૭
ફસાઈ જાય, ખોટા રવાડે ચડી જાય તો બીજા બગડી જાય. અને ભાવી સંતાન ખરાબ પાકે. આવું બનવા ન પામે, અને ભાવિ સંતાનોમાં વારસાગત બીજની શુદ્ધિ પ્રાપ્ત થતી જ રહે, તે માટે જ સમાન કુળોમાં અને સમાન આચાર વાળા કુટુંબોમાં જ કન્યાની લેવડદેવડ વગેરે વ્યવહારો હતા. આમ આદેશની લગ્ન વ્યવસ્થામાં ય પરંપરાગત બીજશુદ્ધિની રક્ષા અને અસદાચારનું નિયત્રંણ મુખ્ય હેતુઓ હતા. અર્થ અને કામમાં પણ અનીતિ અને અસદાચાર ઉપર નિયન્વણુ મૂકાતા. આમ અર્થ નીતિયુક્ત અને કામ સદાચારયુક્ત આ આયંદેશમાં જોવા મળતો.
વાચસ્પતિ મિશ્ર અને ભામતી
વાચસ્પતિ મિશ્રનો પ્રસંગ તમે જાણો છો? વાચસ્પતિ નામના એક મહાન પંડિત થઈ ગયા. જેમણે શાંકર ભાષ્ય ઉપર “ભામતી' નામની મહાન ટીકા રચી છે. યૌવન વયમાં આ પંડિતને તેના પિતા કહે છે “બેટા હવે લગ્ન કરી લે” પુત્ર કહે છે; “પિતાજી ! પરણવાની મારી ઈચ્છા નથી. મને શાસ્ત્રની રચના કરવાની ખેવના છે. મને તે કરવા દો. લગ્નજીવન અને તેમાં બન્ધનરૂપ બની જશે.” પરન્તુ પિતાના અતિ આગ્રહને વશ થઈ અને વાચસ્પતિને પરણવું પડે છે. ચોરીમાં ફેરા ફરી જતાંની સાથે જ વાચસ્પતિ પાછો પોતાના ટીકાના સર્જન-કાર્યમાં ગૂંથાઈ જાય છે. નવોઢા પત્ની સાથે વાત કરવાની પણ એને ફુરસદ નથી. એનું મુખ પણ એણે ધારીને જોયું નથી. રચનાની અજબ ધૂનમાં એને વાસના પજવી શક્તી નથી. એને સાહિત્યરચનાની ધુન હતી પણ એની પત્નીને તો કાંઈ તેવી ધૂન ન હતી. એના અંતરમાં તો જરૂર વાસના હતી. છતાં આર્યદેશની પત્ની હમેશ પતિની ઈચ્છા ને જ અનુકૂળ બનીને ચાલતી.
ભામતીએ જોઈ લીધું કે “પતિને તો શાસ્ત્ર સર્જનનો જ શોખ છે. તેમને મારી કોઈ જરૂર નથી.” દિવસે લખે છે. અને રાતે પણ વાચસ્પતિ ટીકાનું સજેન જ કર્યા કરે છે. રાતે લેખન કરતાં પતિને દીવાની જરૂર પડે છે એ વાત પત્નીએ સમજી લીધી અને રોજ રાતે પતિના ખંડમાં જઈને દીવામાં તેલ પૂરી આવે છે. સિવાય એક અક્ષર પણ બોલતી નથી.
ત્રીસ વર્ષ સુધી આ ક્રમ ચાલુ રહ્યો અને ત્રીસ વર્ષ ને અંતે ટીટાનું નિર્માણ કાર્ય પૂર્ણ થયું. ત્યારે આવી મહાન ટીકાને શું નામ આપવું?” તે વિચારતાં પતિ કાંઈક સ્વરથ ચહેરે બેઠા હતા. ભામતી દીવામાં તેલ પૂરવા આવે છે. એને જોઈને વાચસ્પતિ પૂછે છે : “રે! બાઈ! તું કોણ છે?' આ પ્રશ્નથી ચકિત થઈ ગમેલી ભામતી કહે છે : “આપની “દાસી'. પતિ પૂછે છે : “કોણે તને રાખી છે? પિતાજીએ ? તેઓ તને શું મહેનતાણું આપે છે?' આવો પ્રશ્ન સાંભળી વધુ વિસ્મિત બનેલી ભામતી કહે છે: “સ્વામિનાથ! એવી મહેનતાણું લેતી
