Book Title: Ramayanma Sanskritino Sandesh Part 01
Author(s): Chandrashekharvijay, Bhanuchandravijay
Publisher: Kamal Prakashan Trust
View full book text
________________
રામાયણમાં સંસ્કૃતિનો સંદેશ
૧૯૭ સંતાનો સારા સંસ્કારી બને એ માટે જ તો જ્ઞાતિ અને જાતિઓની વ્યવસ્થા હતી. અમુક જ્ઞાતિવાળી અમુક જ્ઞાતિવાળાનો ન પરણી શકે એનું કારણ શું? ગમે તે વ્યક્તિ ગમે તે જ્ઞાતિવાળાને પરણી જાય તો તેમાં વાંધો શું? એનો એક જ જવાબ હતો કે તેમ કરતાં બીજની સુરક્ષા રહે નહિ. અને જો બીજ બગડયું તો સમગ્ર પ્રજાના નૈતિક, આધ્યાત્મિક, સામાજિક–તમામ–જીવનના સુખ અને શાન્તિ બરબાદ થઈ જાય.
બીજ રક્ષા કાજે વર્ણ વ્યવસ્થા
ભારતીય પ્રજા પાસે ધર્મ અને મોક્ષના પુરુષાર્થનું અણમોલ તત્ત્વજ્ઞાન જ્યાં સુધી હૈયે જીવંત હતું, ત્યાં સુધી અર્થ અને કામ ઉપર આપોઆપ નિયત્રંણ આવી જતું. અર્થ, અનર્થોનું મૂળ બનતો નહિ; અને કામ, અનાચારનું રૂપ પકડતો નહિ, અર્થ અને કામનું સેવન કરનારી પ્રજામાં પણ મોક્ષપ્રાપ્તિનો આદર્શ જીવંત હતો. માટે જ મોક્ષ પામવા માટે સદ્ગતિની પ્રાપ્તિની પણ ઇચ્છા રહેતી હતી. તે સદ્ગતિ માટે મરણની સમાધિ અપેક્ષિત રહેતી. અને એ સમાધિ કાજે જીવનને સઘળો સમય શાતિથી પસાર થતો. એ શાન્તિ મળતી હતી; ચાર પુરુષાર્થની સંસ્કૃતિની સુંદર વ્યવસ્થાના સ્વીકારમાંથી.
જેને શાતિ જ ખપતી; સમાધિ અને સગતિ જ અપેક્ષિત રહેતી એ આત્મા અર્થનો સંચય કરતાં સ્વયં ડરતો. કામ ઉપર સ્વાભાવિક રીતે નિય—ણુ મૂકી દેતો. આમ મોક્ષ અને પરલોકનાં ચિંતનો જ સમસ્ત સંસ્કૃતિની મહા વ્યવસ્થાને જારી રાખતા અને તેથી સમગ્ર પ્રજા શાતિથી જીવતી.
પ્રજાનો આ વરસે એકધારી રીતે પેઢી દર પેઢી ઊતરતો હતો માટે જ સંતાનોને બીજમાં જ ન્યાય નીતિ, દયા, ત્યાગ, તિતિક્ષા વગેરે સંસ્કારો મળી જતા.
જીવનનો સમગ્ર વ્યવહાર, વ્યાપાર વગેરે બધુંય બીજમાં ઊતરતા સંસ્કારો દ્વારા જ મળી રહેતું. પછી એ સંસ્કારોને ઉબોધન પૂરતું જ “નામનું શિક્ષણ લેવું પડતું. આવા સંસ્કાર ભરપૂર બીજની રક્ષા કાજે જ વર્ણવ્યવસ્થા હતી. વર્ણની સંકરતા ન થઈ જાય એની બેહદ કાળજી લેવાતી અને બેહદ બંધને પણ લદાતાં.
વારસાગત ધંધાઓની વિશિષ્ટતા
એની સાથે વેપારની સંકરતા ન થઈ જાય એની પણ પૂરી તકેદારી રખાતી. કોઈના વારસાગત ધંધામાં કોઈ બીજે માણસ હાથ નાંખી શક્તો નહિ. આમ દરેકનો વારસાગત ધંધો નિશ્ચિત હોવાના કારણે જ કોઈ પણ પ્રજાજન કદી બેકાર રહેતો નહિ.
