________________
Regd. With Registrar of Newspapers for India No.-R. N. 1. 6067/57 Licence to post without prepayment No. 271 ૦ વર્ષ : (૫૦) + ૧૩ ૦ અંક: ૨
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૦૨ ૦ • Regd. No. TECH / 47-890/WEB/ 2001 ૦ ૦ શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર છે.
પ્રબુદ્ધ જીવી
૦૦૦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ : ૫૦ વર્ષ ૦૦૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂ.૧૦૦-૦૦
- તંત્રી રમણલાલ ચી. શાહ
તિથયસનો સૂરી-આચાર્યપદનો આદર્શ અનાદિ સિદ્ધ, શાશ્વત એવા નવકાર મંત્રમાં આપણે અરિહંત ભગવાન દીવો પ્રકાશ પાથરે છે એથી આપણો ક્યાંય ભટકાઈ પડતા નથી. તેવી અને સિદ્ધ પરમાત્મા પછી ‘નમો આયરિયાણ' બોલી આચાર્ય ભગવંતોને રીતે તીર્થંકર ભગવાનરૂપી સૂર્ય નથી અને કેવળજ્ઞાનીઓ રૂપી ચંદ્ર નથી નમસ્કાર કરીએ છીએ. સિદ્ધશિલા ઉપર બિરાજમાન અશરીરી સિદ્ધ ત્યારે મોક્ષમાર્ગમાં દીવો બનીને પ્રકાશ પાથરનાર તે આચાર્ય ભગવંતો પરમાત્માઓ સર્વને માટે હંમેશાં નજરે પ્રત્યક્ષ ન જોઈ શકાય એવા, છે. તેઓ જ જિનશાસનને અવિચ્છિન્ન ટકાવી રાખે છે. એટલે તેમનો પરોક્ષ જ રહેવાના. ચરમ તીર્થંકર ભગવાન મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણ ઉપકાર જેવો તેવો નથી. સૂર્ય અને ચંદ્ર એક એક છે, પરંતુ દીવા અનેક પછી આપણો માટે અરિહંત ભગવાન પણ પરોક્ષ જ છે, કારણ કે હોઈ શકે છે, વળી એક દીવામાંથી બીજા અનેક દીવા પ્રગટી શકે છે. તીર્થંકરોનું વિચરણ સર્વ ક્ષેત્રે, સર્વ કાળે નિરંતર હોતું નથી. એટલે એટલે આચાર્ય માટે દીવાની ઉપમા યથાયોગ્ય જ છે. કહ્યું છે : આપણે માટે તો પંચ પરમેષ્ઠિમાંથી આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ એ
રીવા રીવયં પણ સો ન વિણ રીતો ત્રણ જ પ્રત્યક્ષ રહેવાના. એ ત્રણમાં સર્વોચ્ચ પદે આચાર્ય ભગવંત છે. ટીવસમાં મારવા વિંતિ પર ૨ ટીવતિ |
જિનશાસનમાં આચાર્યપદનો મહિમા ઘણો મોટો છે. તીર્થંકર, જેમ એક દીવો સેંકડો દીવાને પ્રદીપ્ત કરે છે અને સ્વયં પ્રદીપ્ત રહે પરમાત્માના વિરહકાળમાં, એમની અનુપસ્થિતિમાં શાસનની ધુરા વહન છે તેમ દીવા જેવા આચાર્ય ભગવંતો પોતે ઝળહળે છે અને બીજાને પણ કરે છે આચાર્ય ભગવંતો. આવો વિરહકાળ અવસર્પિણીમાં ઉત્તરોત્તર પ્રકાશિત કરે છે. એટલા માટે આચાર્ય ભગવંતો જેન શાસનના જ્યોતિર્ધર
ઓછો થતો જાય છે, પરંતુ પહેલા ઋષભદેવ અને બીજા અજિતનાથ છે. અરિહંત ભગવંતો શાસનના નાયક છે. ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના વચ્ચેનો કે એ પછીના તીર્થંકરો વચ્ચેના આંતરાના કાળનો જ્યારે વિચાર તેઓ કરે છે અને દેશના આપે છે. એમના ગણધર ભગવંતો એ કરીએ છીએ ત્યારે સમજાય છે કે અહો, આચાર્ય ભગવંતોએ પાટપરંપરા દેશનાને દ્વાદશાંગીમાં ગૂંથી લે છે, પણ પછી અરિહંત ભગવાનના ચલાવીને જિનશાસનની રક્ષાનું કાર્ય ક્ષેત્ર અને કાળની દૃષ્ટિએ કેટલું વિરહકાળમાં એમની આજ્ઞા મુજબ શાસનનું સુકાન આચાર્ય ભગવંતો જ ભગીરથ કર્યું છે ! એટલે જ આચાર્ય ભગવંતોએ તીર્થંકર પરમાત્માના સંભાળે છે. પ્રતિનિધિ તરીકે તેમની આજ્ઞા અનુસાર કાર્ય કરવાનું હોવાથી તેઓને જૈન શાસનમાં તીર્થંકર પરમાત્માની અનુપસ્થિતિમાં આચાર્યની પદવી તીર્થકર સમાન ગણાવામાં આવે છે. એટલે જ “ગચ્છાચાર પ્રકીક'માં ઊંચામાં ઊંચી છે. એટલે શાસનની ધુરા વહન કરનાર આચાર્યની કહ્યું છે : થિયરસનો સૂરી, સY નો નિણમયે પચાસે | જેઓ પસંદગીનું ધોરણ પણ ઊંચામાં ઊંચું હોવું ઘટે, માત્ર ઉમરમાં મોટા હોય જિનમાર્ગન-જિનમતને સમ્યક પ્રકારે પ્રકાશિત કરે છે એવા સૂરિ એટલે તેથી કે માત્ર દીક્ષાપર્યાયમાં મોટા હોય તેથી આચાર્યપદને પાત્ર નથી. કે આચાર્ય ભગવંત તીર્થંકર પરમાત્મા સમાન છે. આમ આચાર્ય ભગવંતને બની શકાતું. આચાર્યપદ માટેની યોગ્યતાનાં ધોરણો બહુ ઊંચા અને તીર્થકર જેવા ગણાવામાં આવ્યા છે. એમાં આચાર્ય પદનો સર્વોચ્ચ આદર્શ કડક રાખવામાં આવ્યાં છે. અલબત્ત, દેશકાળ અનુસાર એમાં ન્યૂનાધિકતા બતાવવામાં આવ્યો છે. શ્રી રત્નશેખરસૂરિ મહારાજે “સિરિસિરિવાલ જોવા મળે છે. તો પણ આદર્શ તો ઊંચામાં ઊંચો હોવો ઘટે છે. એટલે કહા' (શ્રી શ્રીપાલ કથા)માં કહ્યું છે :
જ શ્રી પદ્મવિજય મહારાજે કહ્યું છે કે अत्यमिए जिणसूरे केवलि चंदे वि जे पईवन्द ।
* “શુદ્ધ પ્રરૂપક ગુણ થકી જે જિણવર સમ ભાખ્યા રે.' पयडंति इह पयत्थे ते आयरिए नमसामि । જિનેશ્વર ભગવાનરૂપી સૂર્ય અને કેવળજ્ઞાનીરૂપી ચંદ્ર જ્યારે આથમી
“આચાર્ય' શબ્દની વ્યાખ્યા વિવિધ રીતે આપવામાં આવી છે અને જાય છે ત્યારે જે દીપકની જેમ પ્રકાશે છે તે આચાર્ય ભગવંતને નમસ્કાર આચાયનો લક્ષણો પણ જુદી જુદી રીતે દર્શાવવામાં આવ્યો છે. નવાંગી કરું છું. “શ્રીપાલરાસમાં ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ કહ્યું છે. ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિએ આચાર્યનાં લક્ષણો માટે પૂર્વાચાર્યનું નીચે ' અર્થીમિયે જિનસૂરજ કેવળ, ચંદે જે જગદીવો;
પ્રમાણે અવતરણ ટાંક્યું છે: - ભુવન પદારથ પ્રકટન-પટુ તે, આચારજ ચિરંજીવો.
पंचविहं आचारं आयरमाणा तहा प्रभासंता । સૂર્ય આથમી જાય અને ચંદ્ર પણ આકાશમાં ન હોય એવા અંધકારમાં आयारं दंसंता आयरिया तेण वुच्चंति ।।
