________________
એપ્રિલ, ૨૦૦૨,
પ્રબુદ્ધ જીવન રાયપસેસીયસૂત્રમાં સૂર્યાભદેવ ભગવાન મહાવીરને પૂછે છે કે હે ભંતે! હું વિરાધનાને પરિહરવાની વાત કરી છે. આરાધક કે વિરાધક? મહામુશીબતે માનવભવમાં આરાધનાની અપૂર્વ તક વિરાધનાથી ગભરાઈ જવાનું નથી. તે જો આરાધનામાં પરિણામે તો સાંપડી છે તેથી સંસારની આળપંપાળ, જંજાળમાં મહામુશીબતે બે-ચાર ઘડી બેડો પાર થઈ જાય. તેનાં કેટલાંક દષ્ટાંત જોઈએ. નયસારના ભવમાં કાઢી આરાધક આરાધના કરવા તત્પર બને છે. કેટલાક વિરાધના કરી મહાત્માના સમાગમથી સમકિતી બન્યા પછી ત્રીજા ભવમાં અભિમાન થકી તેને આરાધનામાં ખપાવે છે, તેથી વિરાધનાનું પોષણ કરે છે, તેઓ ઉસૂત્રભાષી “કવિલા ઈત્યંપિ ઈહયંપિ’ ઉસૂત્ર દ્વારા વિરાધનાનું ફળ, ક્રોડાકોડ સાગરોપમ ખપે છે. કેટલીકવાર સૂત્ર અપવાદના નામે શિથિલાચારનું પોષણ વિરાધક સુધી ભોગવવું પડયું. જમાલિએ “કડે પાણે કડ” ભગવાનના વચનને બનાવે. પોતાની ખામી, ઊણપને ઢાંકવી, બચાવ કરવો એ મહાવિરાધના બરાબર નથી એવું ઉત્સુત્ર વચન બોલી વિરાધના કરી તેથી સંધ બહાર થયા છે. ખામી-ઊણપને ઊહાપ તરીકે ગણનાર હજી આરાધક છે. શિથિલાચારનું અને સંસાર વધારી મૂક્યો. અંજના સુંદરીએ પરમાત્મા જિનેશ્વરની મૂર્તિને સેવન કરતાં તેનું પોષણ અત્યંત ભયંકર છે, તેઓ મહાવિરાધક બને છે. ઉકરડામાં નાખી વિરાધના કરી અશુભ કર્મ ઉપાર્જ રર-રર વર્ષો સુધી વર્તમાન કાળમાં વિરાધનાના કાંટા વાગતા વાર લાગતી નથી. ડગલે ને ભારે દુ:ખ સહન કરવું પડયું. સતી દ્રૌપદીએ તપસ્વી મુનિને જાણીને પગલે આજના કલુષિત અને જડ વાતાવરણમાં કાંટા વેરાયેલા પડયા જ કડવી તુંબડીનું શાક વહોરાવી વિરાધનાથી અનેક ભવોમાં દુ:ખ ભોગવ્યું. છે. જો સહેજ ભૂલ્યા, કોઈની હામાં હા પાડી, વગર વિચારે દેવ-ગુર- અનંત કાળ સુધી સંસારમાં રખડવું પડયું, જે વિરાધનાનું ઘોર પરિણામ છે. ધર્મની વિરુદ્ધ બોલાઈ ગયું, નિંદાકુથળી થઈ ગઈ, ટીકાટિપ્પણીમાં પડી શ્રીપાલ રાજાએ શ્રીકાંત રાજાના ભવમાં મુનિની ધોર આશાતના કરી, ગયા, આશાતના કે અવહેલનામાં પડી ગયા તો આત્માને કડવા માઠાં ફળ મુનિને કોઢિયા કહ્યા, પાણીમાં ડુબાડયા, ડુમનું કલંકથી તેને આ ભવમાં અસંખ્યાત વર્ષો સુધી ભોગવવા પડે તે હકીકત છે. વિરાધના ઘડી-બેઘડીની ભયંકર કોઢ, ડુમનું કલંકાદિ આવ્યા, પરંતુ આરાધના થકી નવમા ભવે પરંતુ તેના કડવા ફળ અસંખ્યાત વર્ષો સુધી ભોગવવાનાં! તેથી શકય તેટલી તીર્થંકર થશે. આરાધનાના ખપી બનો. ભૂલેચૂકે આત્મા વિરાધનામાં ન સરકી પડે તેનો જ્ઞાનની આશાતનાથી માપતુષ મુનિએ પૂર્વ ભવમાં વિરાધના કરી તેથી ખૂબ ખૂબ ખ્યાલ રાખવો. કેટલીક વાર ધર્મના શુભ અનુષ્ઠાનો અયોગ્ય “મારુષ અને મા તુષ” પદ પણ કંઠસ્થ કરી ન શકયા પણ પ્રયત્ન ચાલુ આત્માને વિરાધનાનું કારણ બની શકે છે. દેવ-ગુરુ-ધર્મ પર વાત વાતમાં રાખ્યો. ભાવનામાં ચઢતાં કેવળજ્ઞાન પામ્યા! આજે જ્ઞાન, જ્ઞાની અને શંકા, કુશંકા કરનાર નિંદા-કુથલીમાં પડનાર, આ ગુરુ મારા અને આ જ્ઞાનના સાધનોની ડગલે ને પગલે વિરાધના થઈ રહી છે. તમારા એવી ભેદનીતિમાં પડનારા, એક બીજાના દૂષણો જોનારા, પોતાના નિરાશ થવાનું કારણ નથી. આરાધનાથી રૂડાં ફળ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે માનેલા ગુરમાં દેખીતા દોષોનો ઢાંકપીછોડો કરનારા, બીજા સાધુ મહાત્માઓને જેના સંખ્યાબંધ દાખલાઓ મોજુદ છે. ઘોર પરમાત્માઓ અને અધમ અછતા કલંકો દેનારા, ડીંડી પીટીને છડેચોક જાહેર કરનારા, એવા આત્માઓ મુક્તિએ પહોંચ્યા છે જેવાં કે મહાત્મા દઢપ્રહારી, નંદિષેણ, આત્માઓ સિદ્ધાન્ત મુજબની ધર્મક્રિયા કરતા પણ, તપ-જપ કે ત્યાગ અર્જુન માળી, નટડીમાં મોહિત થયેલો ઈલાઈચિકુમાર નવયૌવન મુનિની આચરતાં વિરાધક બને છે.
નીચી દષ્ટિ જોઈ પ્રભાવિત થઈ કેવળજ્ઞાન પામે છે, હોડી તરાવનાર બાળ ગણધર ભગવંત શ્રી સુધર્મા સ્વામી ફરમાવે છે કે “જે આસવા તે મુનિ અઈમુત્ત મુહપત્તિ પડીલેહતાં મુક્તિપુરી પહોંચે છે. પરિસવા.” કેટલીકવાર આરાધક આત્માને કેટલીકવાર આશ્રવના સ્થાનો અંતિમ તીર્થંકર ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીનું શાસન શાસ્ત્ર પ્રમાણે સંવરના સ્થાનો બની શકે છે; એમ વિરાધકને સંવરના સ્થાનો આશ્રવના પાંચમા આરાના એટલે કે ર૧૦૦૦ વર્ષોના અંત સુધી ક્રિયાશીલ રહેવાનું સ્થાનો બની જાય છે. આરિસાભુવનમાં દર્પણમાં જોવું આશ્રવનું કારણ છે. અહીં પણ જે શ્રાવક-શ્રાવિકા, સાધુ-સાધ્વી જેઓ ચોથા-પાંચમે કે સંવર બની જાય છે. વિનયરનને રજોહરણાદિ સંવરના કારણો આશ્રવના છઠ્ઠા-સાતમે ગુણસ્થાને છે તે માની લઈએ તો તેઓ સ્વપ્રયત્નાનુસાર કારણો બને છે. શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં કુલવાલકે ગુરુની આશાતના થોડોક પણ ધર્મ કે આરાધનાદિ કરી શકતાં હોવાં જોઈએ. સાધુ-સાધ્વી » કરી, અવિનીતપણે વિરાધક દશાને પામી સદ્ગુરુના સમાગમમાં આવવા શાસ્ત્ર નિયમાનુસાર સવાર-સાંજ પ્રતિક્રમણ કરતા હશે જ ને?
છતાં પણ આરાધકભાવ પામી ન શકયા, વિરાધક બની દુર્ગતિના ધામમાં દેવસિય, રાઈ, પાક્ષિક, ચાતુર્માસિક, સાંવત્સરિક, આ પાંચ પ્રતિક્રમનું પહોંચી ગયા!
આયોજન સ્વયં શ્રી શાસનપતિએ આ પાંચમા આરાના આ ક્ષેત્રના જીવોના તેથી ધર્મની આરાધના આરાધક બની કરે તો ધર્મ અચૂક ફળશે. દેવ- આત્યંતિક હિતના આશયથી કર્યું છે. વળી આપણે જાણીએ છીએ કે પ્રથમ ગુરુ-ધર્મની સેવા-ઉપાસના-ભક્તિ કરી અનંત આત્માઓ અગાધ સંસારસમુદ્ર અને અંતિમ તીર્થંકરોના સમયે ક્ષતિ કે અપરાધાદિ થયાં હોય કે ન હોય તો તરી સિદ્ધિ-સૌધમાં સીધાવી ગયા તેવી રીતે વિરાધકો સંસાર સમુદ્રમાં ખેંચી પણ સાધુ-સાધ્વીએ ફરજિયાત દેવસિય અને રાઈ પ્રતિક્રમણ તો અવશ્ય ગયા, ડૂબી ગયા.
કરવાં જ જોઈએ. જ્યારે તે સિવાયના વચલા ૨૨ તીર્થંકરોના સમયમાં કરે શ્રી સમવાયાંગ સૂત્રમાં બાર અંગનું સ્વરૂપ સમજાવ્યા પછી શ્રી સુધર્માસ્વામી કે ન કરે તો ચાલે પરંતુ ભૂલ કે ક્ષતિ ન થઈ હોય તો કરે જ. કહે છે કે ભગવાન આગળના સૂત્રમાં જણાવે છે કે આ બાર અંગની રાઈ પહેલું કે દેવસિય? આ પ્રશ્ન ઈંડુ પહેલાં કે મરઘી? અન્યોન્યાશ્રયીમાં વિરાધના કરી અનંતા જીવો ચાર ગતિ રૂપ સંસારમાં ખૂબ ભમે છે. કોણ પહેલું અને બીજું કોણ તેનો નિર્ણય કરી શકાય તેમ નથી. તીર્થંકરો વર્તમાનકાળમાં અને ભવિષ્યકાળમાં પણ અનંત જીવો વિરાધના કરી ભમે સૂત્રથી અને ગણધરો અર્થથી આગમની રચના કરે છે. ગાધરોના મસ્તક છે. આ ફુટપટ્ટીથી આપણે આપણી જાતને તપાસવાની છે. ૫૦ ગાથાના પર વાસક્ષેપ નાંખી તેઓને તેમના કાર્ય માટે મહોર મારે છે. આ કાર્ય રાતે વંદિત સૂત્રમાં ક્ષતિઓ માટે પડિકમવાની વાત વારંવાર કરી છે તથા ૪૩ નહિ પણ દિવસે જ થાય તેથી ગણધરો પ્રતિક્રમણ પ્રથમ દેવસિય કરે અને મી ગાથામાં તસ્ય ધમ્મક્સ કેવલિપન્તસ્સ અબભૂઢિઓમિ આરાણાએ, તે પછી જ રાઈ કરે. વિરઓમિ વિરહશાએ તિવિહેણ પડિઝંતો, વંદામિ જિો ચઉવીસ (૪૩) સંધ્યાકાળ એટલે આવતા અને જતા સમયનો સંગમકાળ તેથી
મુહપત્તિના ૫૦ બોલમાં પરિહરવાની વસ્તુઓ ગણાવી છે, તેમાં અનંતજ્ઞાનીઓએ ધર્મની આરાધના માટેનો આ કાળ શ્રેષ્ઠ કહ્યો છે. આરાધના જ્ઞાનવિરાધના પરિહરું, દર્શનવિરાધના પરિહરે, ચારિત્ર વિરાધના પરિહરુ'માં માટે શેષ કાળ કરતાં આ કાળ અધિક સહાયક થાય છે.
