________________
.
4
જુલાઈ, ૨૦૦૨
નથી. અને પ્રસંગ માણાસે શું કરવું? ત્યારે પોતાના જ શહેર કે ક્ષેત્રમાં દાન આપવાનો આગ્રહ ન રાખતા અન્યત્ર . દાનમાં અન્ન લેનારો વર્ગ હોય ત્યાં દાનમાં અન્ન આપવું જોઈએ. એમાં પદ્મા અનુકંપાની દૃષ્ટિએ વિચારીને જૈન જૈનેતર એવા ભેદ ન કરવા જોઈએ. હવે અમેરિકા કે યુરોપથી બચેલું અનાજ વ્યક્તિગત રીતે ભારતમાં મોકલવાની પણ તકલીફ હોય છે. એમાં ઘણાં પ્રશ્નો ઉદ્દભવે છે. તો અનાજને બદલે એટલી રકમ પણ મોકલાવી શકાય.
પ્રબુદ્ધ જીવન
મુખ્યત્વે આહારને લગતું છે. અનાન એટલે ખાવું નહિ. શાંદરી એટલે ઓછું ખાવું, ભૂખ અને તરસ ઉપર સંયમ મેળવવા અને આહારનીસ્વાદની આસક્તિ છોડવા માટે આ તપશ્ચર્યા છે. સંથારો લેતી વખતે મોગરા બધા પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરી પોતાના જીવનનો અંત આરો છે. તીર્થંક૨ ભગવાનના દીમાં, કેવળજ્ઞાન અને નિવાના અવસરે બાહ્ય તપ-અનશન અવશ્ય હોય છે.
કોઈ મારાસે વરસમાં કોઈક દિવસે એકાસણું કર્યું હોય તો એનું એક ટંક જેટલું અનાજ બચે. એટલું અનાજ તે નહિ જેવું જ ગણાય. કોઈને આપવા જતો પણ હાંસીપાત્ર લાગે. એવે વખતે કોઈકને પોતાને ઘરે ભોજન કરાવવું અથવા એટલા અન્ન જેટલી અંદાજિત રકમ કોઈ અન્નક્ષેત્રના શુભ કાર્યમાં વાપરવી જોઈએ. કેટલીકવાર અન્નદાનકે રકમ માટે તરત અનુકૂળતા ન હોય તો મારાસે તે માટે સંકલ્પપૂર્વક સમયમર્યાદા બાંધવી જોઈએ. તપશ્ચર્યા વખતે અન્નદાનનો ભાવ થવો જોઈએ અને એટલી સભાનતા રહેવી જોઈએ. એ ઘણી મહત્ત્વની વાત
છે.
પોતાની તપશ્ચર્યાથી બચેલું અનાજ અથવા અનાજ જેટલી રકમ કોઈ એવી સંસ્થાને આપી શકાય કે જ્યાં માંસાહાર થતો હોય ? ના, એવી સંસ્થાને અન્નદાન કે એટલી રકમનું દાન કરી શકાય નહિ, કારણકે એમ કરવાથી તો ભારે શુભ કર્મના નિમિત્ત થવાય. અન્નદાન કરતી વખતે માપારો વિવેક જાળવવો જોઈએ અને સૂક્ષ્મ વિચાર કરવો જોઈએ. પોતાનું દાન આમક્ષ આહારમાં ન વપરાવું જોઈએ.
જૈન સાધુઓ તપશ્ચર્યા કરે તો તેઓ કેવી રીતે અન્નદાન કરી શકે ? એનો ઉત્તર એ છે કે જૈન સાધુઓ ઉપવાસ વગેરે તપશ્ચર્યા કરે છે ત્યારે આહારનો ત્યાગ કરે છે. પરંતુ તેઓએ પોતાનો આહાર પોતે ઉપાર્જિત કરેલો હીતો નથી. તેઓ પોતાના શરીરના પોષા માટે ભિક્ષા વર્તી લાવે છે. આથી જૈન ધર્મ પ્રમાણે સાધુ પોતાની ભિક્ષામાંથી દયાભાવ હાવીને કોઈ ભૂખ્યાને ખવડાવી ન શકે. આ વાતમાં ઘણું ઊંડું અને સૂક્ષ્મ રહસ્ય રહેલું છે. એ સમજવા જેવું છે. આમ જૈન સાધુ પોતાના આહારમાંથી જો ભૂખ્યાને દાન ન આપી શકે તો, નપચર્ચા વખતે એમી ભિક્ષા ગ્રહણ કરી ન હોવાથી એમના અન્નદાનનો પ્રશ્ન જ ઉદ્ભવતો નથી.
પર્યુષાપર્વ દરમિયાન દરેક સંઘમાં મોટી મોટી તપશ્ચર્યા થાય છે. એટલે ગ્રંથ પોતે જ પોતાનું વ્યવસ્થાતંત્ર ઊભું કરે કે જ્યાં તપસ્વીઓના અનાજની કે અનાજ જેટલી રકમની જવાબદારી સ્વીકારાય તો તપસ્વીઓને આમતેમ દોડાદોડી ન કરવી પડે અને કામ ઝડપથી નથા સ્થિત રીતે થાય. કોઈને આળસ પણ ન આવે. અલબત્ત એ માટે લોકજાગૃતિ
થવી જોઈએ અને સંઘોએ તત્પરતા બતાવવી જોઈએ.
જૈન ધર્મમાં બતાવ્યા પ્રમાણે તપશ્ચર્યા બાર પ્રકારની છે. છ બાહ્ય પ્રકારની અને છ આપ્યંતર પ્રકારની. બાહ્ય પ્રકારની તપશ્ચર્યાના પ્રકાર છે: (૧) અનશન (૨) ઉંદરી, (૩) વૃત્તિસંક્ષેપ, (૪) રસત્યાગ, (૫) કાયકલેશ અને (૬) સંલીનતા. અત્યંતર પ્રકારની તપશ્ચર્યા છે : (૧) પ્રાયશ્ચિત, (૨) વિનય, (૩) વૈયાવચ્ચ, (૪) સ્વાધ્યાય, (૫) ધ્યાન અને પુત્સર્ગ (કાયોત્સર્ગી. બાહ્ય કરતાં આત્યંતર તપ ચડિયાતું છે. બાહ્ય તપ આપ્યંતર તપના પોષણ અર્થે છે. તેમ છતાં બાહ્ય તપનો નિષેધ કે અનાદર નથી. તેનું મહત્ત્વ પણ એટલું જ છે. બાહ્ય તપ
તપથી દેહશુદ્ધિ થાય છે, ઈન્દ્રિયો સંયમમાં રહે છે, આરોગ્ય સારું રહે છે વગેરે એના ભૌતિક લાભો તો છે જ, પણ જૈન ધર્મ કહે છે કે તપથી કર્મની નિર્જરા પણ થાય છે. તપ એ એક પ્રકારનું સ્વેચ્છાએ સ્વીકારેલું કષ્ટ છે, પણ એ કષ્ટ કર્મની નિર્જરામાં સહાયભૂત બને છે. તપથી અનાદિથી વળગેલી આહારસંજ્ઞા તોડવાની છે. જેઓને આધ્યાત્મિક સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવી છે તેઓએ આહારસંજ્ઞા ઉપર વિજય મેળવવો જોઈએ.
૩
કોઈકને પ્રત્ર થાય કે કર્મની નિર્જરા માટે નો તપ કરીએ છીએ અને અન્નદાન કરીને ફરી પાછું કર્મ બાંધવાનું?' એનો ઉત્તર એ છે કે અન્નદાનથી પુણ્યોપાર્જન થાય છે, શુભ કર્મ બંધાય છે એ સાચું, પરંતુ આ બાબત મુખ્યત્વે ગૃહસ્થની કક્ષાએ વિચારવાની છે અને તેમાં પણ આત્મસાધનાની ભૂમિકાનો પણ વિચાર કરવાનો છે. સામાન્ય કક્ષાનાં શ્રાવક-શ્રાવિકા માટે અદાન દ્વારા થતું યોપાર્જન ઈષ્ટ હોઈ શકે અને ઊંચી કક્ષાના સાધકો માટે અન્નદાન કર્મનિર્જરાનું નિમિત્ત બની શકે. એટલે અન્નદાનનો નિષેધ નથી.
તપશ્ચર્યા દ્વારા બચેલા ચત્રનું દાન કરતી વો પણ અન્ન માટેની આસક્તિ ઘટવી જોઈએ. વસ્તુત: તપમાં જેમ રસત્યાગ થાય છે તેમ અન્નદાન પણ રસત્યાગમાં પરિણમવું જોઈએ. અન્નનું દાન એ પણ અન્નનો ત્યાગ છે. એટલે ાપર્યા અને દાન એ બંને મળીને રસત્યાગની સાચી આરાધના બને છે. એ આરાધના જીવને આહારસંજ્ઞા ઉપર વિજય મેળવવામાં, મોક્ષમાર્ગની સાધનામાં ઉપકારક થવી જોઈએ. ઇ રમણલાલ ચી. શાહ
પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા
સંઘના ઉપક્રર્મ, શ્રી સેવંતીલાલ કાન્તિલાલ ટ્રસ્ટના આર્થિક સહયોગથી, આગામી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા મંગળવાર તા. ૩-૯-૨૦૦૨ થી મંગળવાર ૧૦-૯-૨૦૦૨ સુધી એમ આઠ દિવસ માટે રોજ સવારે પાટકર હૉલ (ન્યૂ મરીન લાઈન્સ)માં યોજવામાં આવશે. એનો વિગતવાર કાર્યક્રમ પ્રબુદ્ધ જીવન'ના ઓગસ્ટ ૨૦૦૨ના અંકમાં છપાશે.
આ વર્ષે પર્યુષણ ાખ્યાનમાળા દરમિયાન ઉત્તર ગુજરાતના આદિવાસી વિસ્તારની સંસ્થા સેવામંડળ, મેઘરજને આર્થિક સહાય કરવાનું સંધની કાર્યવાહક સમિતિએ સર્વાનુમતે ઠરાવ્યું છે.
. મંત્રીઓ
