________________
ઑક્ટોબર, ૨૦૦૨
પ્રસિદ્ધ લેખક ગોર વિડાલે લખેલું: ‘આ પુસ્તક ચતુરાઇથી લખાયેલ,
જડ, અયથાર્થ ને ધોખારૂપ છે.' એ જ રીતે મિલર કૃત “ટ્રોપિક ઓફ કૅન્સર' માટે ન્યાયમૂર્તિ ડેસમાંરું લખેલું: 'આ પુસ્તક શરૂઆતથી છેવટ સુધી અશ્લીલ, ઉપજાવી કાઢેલ ને કેવળ કામુકતાનાં બેવકૂફી ભરેલાં વર્ણનોથી ભરેલું છે. લેખકને સ્ત્રી-પુરુષના ભાવનાત્મક, આધ્યાત્મિકને કાવ્યાત્મક પાસાંનો કોઈ જ ખ્યાલ નથી. નથી એમાં ચિંતન, પ્રતિભા ને સૌન્દર્ય-પણ. છે માત્ર નર્યો. કીચ્ચડ જ.'
ભારતમાં પણ અંગ્રેજી ભીલા સુશિશ્ચિત લોકોમાં વ્લાદીમીર નોબોકોવ. કુત નવલાકથાઓની ચર્ચા થયા કરતી હોય છે, કેમકે એક જમાનામાં એ · · લેખકની કૃતિઓએ જગતમાં ચકચાર જગાડી હતી, પણ એ કૃતિઓ પ્રગટ થયા પછી તરત જ વિવેચકોનું વલણ ભિન્ન પ્રકારનું જોવા મળ્યું હતું. વિક્ટોરિયા સેકવિન વેસ્ટ નામના લેખકે ૧૯૫૮ના ડિસેમ્બરમાં એ કૃતિઓના પ્રકાશકને લખેલું: ‘તમે પ્રગટ કરેલ ધૃાિત ને અશ્લીલ પુસ્તકો બદલ તમારી હું નિંદા કરું છું. એમાં મને કોઈ સાહિત્યિક મૂલ્ય જણાતું નથી અને એ આપની 'વાર્ડનફેલ્ડ એન્ડ નિકલ્સન પ્રકાશન સંસ્થા' માટે કલંકરૂપ છે.’
પ્રબુદ્ધ જીવન
‘ડૉ. ઝિવાગો’ પુસ્તક માટે નોબેલ ઈનામ પ્રાપ્ત કરનાર બોરિસ
પાસ્તરનાકને રાજદ્વારી કારણોસર ઘણાં વિવાદોનો સામનો કરવો પડેલો, રશિયન વિવેચન વી. સેમીચાસ્તનીએ પાસ્તરનાકને ‘સૂવર’નું બિરુદ આપી જણાવેલું કે તેઓ પોતાની સૂવા, રહેવા ને ખાવાની જગ્યાને
મલિન્દ કરે છે. કવિવર ટાગોરને જે વર્ષમાં નોબેલ ઈનામ પ્રાપ્ત થયેલ
ત્યારે એ ઈનામની યાદીમાં વિચારાયેલ બીજા સર્જકોમાં સ્થાન ધરાવનાર સર્જક પાઉન્ડની બાબતમાં રોબર્ટ ગ્રેન્જ નામના લેખકે ટી.એસ.એલિયટ
પરના પોતાના પત્રમાં જણાવેલું : ‘હું પાઉન્ડને કવિ કહેતો નથી, કેમકે તે એ બિરુદને માટે યોગ્ય નથી.’
એ જ રીતે ઓસ્કર વાઈક, બોર્ડ શો, ડાાન થોમસ અને આયરિશ કવિ ડબલ્યૂ. બી. યીટ્સ જેવા સુપ્રસદ્ધ લેખક-સર્જકોને ય પોતાના જીવનકાળ દરમ્યાન ઝેરીલી ટીકા-નિંદા વેઠવી પડેલી હતી. આ બધું જોતાં લાગે છે કે એક લેખકની બીજા લેખક પર આકમાઆક્ષેપ કરવાની પરંપરા બાવા આદમના સમયથી ચાલી આવે છે. ટુમેન
કેપોર્ટ જેક કેરુએક નામના લેખક માટે એટલી હદે કહેલું: ‘એનું પુસ્તક એ કંઈ લેખન નથી, પણ માત્ર ટાઈપિંગ છે.’ પણ એ જ રીતે મહાન નવલકથાકાર ગોર વિડાલેએ કેપીટ લેખક માટે કહી નાંખેલ ‘એથ્રો જૂઠાણાને કલાનું રૂપ આપી દીધું છે-જાણે નાની મોટી સોહામણી કલા.' બીજા નવલકથાકાર જેમ્સ ગોલ્ડ કૉર્જેન્સને કદાચ દ્રાક્ષ ખાટી હોવાની વાત લાગુ પડતી હોવાનું કથન તેણે કર્યું છે ને વિશ્વવિખ્યાત અમેરિકન લેખક જોન સ્ટાઇનબેક માટે લખ્યું છે-“મને સ્ટાઈનબેકનાં દસ પાના વાચતાંમાં તો એનું પુસ્તક ફેંકી દેવાનું મન થઈ જાય છે.’ કેટલીક વાર લેખક પોતાની નિંદા જાતે કરીને ય પ્રસિદ્ધિ પામવાની ચેષ્ટા કરતો હોય છે. પ્રસિદ્ધ અમેરિકી પત્રકાર રોજર ચેર્જનલ્લા તાજેતરમાં આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવનાર અમેરિકી સાપ્તાહિક ‘ટાઇમમાં ખુદ પોતાની બાબતમાં લખેલું: 'વૉલ સ્ટ્રીટ જર્નલના સંપાદકીય વિભાગમાં પોનાને વિશે કહ્યા અનુસાર મારા જેવો નિષ્ટ લેખક આજ સુધી
ઇતિહાસમાં થયો નથી.
એક બીજા લેખક જ્યોર્જ બાલ્ડવિને કબુલ કર્યા મુજબ પોતે પોતાના સમકાલીન લેખક રિચર્ડ ઇટ કે વધારે પ્રસિદ્ધિ મેળવવાના હેતુથી એના વ્યક્તિત્વ વિશે ઘસાતું લખ્યું હતું. વળી વીતેલી સદીના સૌથી મહાન કહેવાતા લેખક અર્નેસ્ટ હેમિંગ્વેએ વિક્રમ લિવિસ માટે લખેલું હતું : ‘એની આંખો એક સફળતા પ્રાપ્ત બલાત્કારી’ જેવી છે. આ કથન એ લખનારના મનમાં રહેલા ઝેરનો ખ્યાલ આપી જાય છે. ઊલટી રીતે હેમિંગના વેરવિખેર થયેલા વ્યક્તિગત જીવનનાં ટારો તત્કાલીન કેટલાક લેખકોએ એને ય નિશાન બનાવીને એની મજાક ઉડાવી હતી- એના લેખન અવોધ-Writing Block ની ક્ષતિ બદલ. કેટલાકે ત્યારે લખેલું કે ઈ. સ. ૧૯૬૧માં કોઈ સામયિકે જોન કેનેડી વિશે હેમિંગવેને નાનો શો લેખ થોડી પંક્તિઓવાળો લખવાનું નિમંત્રણ આપેલું. તે વખતે હેમિંગવેએ એ લખવા માટે ઘણો સમય સુધી વિચાર કર્યા જ કર્યો. પણ તે કંઈ જ ન લખી શક્યા ને છેવટે તેમને લખવાનું માંડી વાળવું પડ્યું. એ પછી થોડા દિવસો બાદ તા. ૨ જુલાઈ ૧૯૬૧ના રોજ એણે ખુદ આત્મહત્યા કરેલી હતી. કેટલાય નામાંકિત લેખક સર્જકોની આવી દશા વૃદ્ધાવસ્થાને કારણે અશક્તિ, સ્મૃતિક્ષય, મનોબળનો અભાવ કે વ્યાધિગ્રસ્તતાને લીધે રસ્કિન જેવા લેખકોની આવી દયનીય દશા એમના આખરી જીવનકાળમાં થાય છે ને તેમનું લખવાનું બંધ થઈ જાય છે. નોરમન મેલર અને જોન થવા પામી હતી. હેડસ્ટનનું મૃત્યુ થયે એની પુત્રી મેરીએ જોન રસ્કિનન
થોડુંક લખી મોકલવા જ્યારે દાવેલું ત્યારે એક કલાકની વિચારણાને
અંતે તેઓ એટલું જ લખી શકેલા-`Dear Mary, I am grieved.' પણ
ત્યારે એ મહાન લેખક અત્યંત વૃદ્ધાવસ્થાથી લાચાર બની ગયા હતા.
આ રીતે જોઈ શકાય છે કે નિંદાકૂથલીની દૃષ્ટિએ મહાન સાહિત્યકારો પણ સામાન્ય વ્યક્તિની જેમ ક્રોધ, અહંકાર, વૈરભાવ, ઇર્ષ્યાવૃત્તિ ને આત્મવંચના આદિ ભાવોના શિકાર બનતા હોય છે. તેની સર્જક તરીકેની મહના તેના વક્તિગત જીવનની ઉચ્ચ નૈનિકત્તાની કોઈ ખાત્રી આપતી. નથી. બિનસલામતીથી ઘેરાય ત્યારે તે પણ ચિડીયાપણ, ધર્મઠ, અદેખાઈપ આદિના સકંજામાં સપડાય છે ને આત્મશ્લાધા ને આક્ષેપ પ્રતિ
આક્ષેપમાં રાચે છે. ભારતીય લેખકો પર નજર કરીએ તો હિંદી સાહિત્યમાં પાંડેય બેચન શર્મા (ઉગ્ન) ને ‘વિશાલ ભારત'ના સંપાદક બનારસીદાસ ચતુર્વેદી વચ્ચેનો વાયુદ્ધનો સંબંધ, હરિવંશરાય બચ્ચન ને સુમિત્રાનંદન પંતનો પરસ્પર ટીકાનિંદા કરવાનો સંબંધ, ‘અજ્ઞેય’ તથા ‘મુક્તિબોધ’નો
કે
સંબંધ, તથા સિયારામશરણ ગુપ્ત, પ્રયાગનારાયણ શુકલ તેમજ બલદેવ પ્રસાદ આના ઉદાહરણ રૂપ છે. વળી નિરાલા, સુમિત્રાકુમારી સિંહા રોયરાધવ, ફ્રીશ્વરનાથ રેણુ તથા અમૃતલાલ નાગર જેવા
લેખકોને ૫ એમના સમકાલીન લેખકોની નિદા ટીકાનો સામનો કરવો
પડ્યો હતો. ગુજરાતી સાહિત્યમાં કવિ નાનાલાલ, કવિ ખબરદાર, સાર શ્રી નરસિંહરાવ દિવેટિયા, પ્રો, જેહાંગીર સંજાના તથા સાક્ષર કરી બ.ક.ઠાકોર આદિ વચ્ચેના કટૂ સંબંધોના ઉદાહરણો પ્રસિદ્ધ છે. સર્જકલેખકો છેવટે તો ધરતીની માટીનો જ બનેલા હોય છે ને ?
