Prabuddha Jivan 2002 Year 13 Ank 01 to 12

Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 121

ઑક્ટોબર, ૨૦૦૨
હો વજેસંગ વાડીમાં ઊતર્યા જી રે ! વનમાં વલવલતી વૈદર્ભીના જેમ કૃષ્ણના વિરહમાં લખતી ગોપી બહાવરી બનીને વનરાવનના ઝાડ, પાન, પંખીને કૃષ્ણની ખબર પૂછે
B:
વડલા ને પીપળા, આંબાને પૂછે, પૂછે છે શેરડીની વાડને રે, ગોપી વનમાં પૂકે છે ઝાડુ ઝાડને રે.
ઘેરાલા હૈ, તેં ક્યાંય હરિવર દીઠા ?
તારી ચાલે પ્રભુ પોતે ચાલે છે. ગોપી.
મોર રે, તે ક્યાંય મહિપત્તિને દીઠા ?
તારી પીંછીનો પ્રભુ મુગટ ધરે છે. ગોપી. કૃષ્ણ-ગોપી કે રાધા-કૃષ્ણના લોકગીતોમાં કુદરતનો રંગ છલકાયા
કરે છે
અમો સરોવર પાણી ગ્યા'તાં, બેડલીએ રંગ લાગ્યો, અમો સરખી સૈયર ગ્યા'તાં, બેડલીએ રંગ લાગ્યો.
વેરણ વાંસળીની વાતમાં વૃક્ષનો ઉલ્લેખ આવે છે. મારા ઘર પછવાડે લીંબડી, ડાળખડી લળી લળી જાય રે, વેરણ લાગી છે. વાસ ..
પ્રબુદ્ધ જીવન
સૌરાષ્ટ્રમાં પશ્ચિમમાં સાગર કાંઠે નાઘેરની લીલીછમ પ્રદેશ છે. એ પ્રકૃતિને લોકગીતમાં આ રીતે ગૂંથી છે . ઝીણા મોર બોલે આ લીલી નાઇરમાં,
લીલી નાઘેરમાં, હરી વનરાઈમાં,
ઉનારા કરો ને આજ લીલી નામેરમાં, દેશું દેશું મેડીના મોલ રાજ. ઝીંગા લગ્નગીતોમાં પ્રકૃતિની બાદબાકી કરવામાં નથી આવી. વર-કન્યાની વાત કરતાં, લગ્નના જુદા જુદા વિધિ કરતી વખતે પ્રકૃતિને સહજ રીતે જ સાથે મૂકે છે.
વાંકો વડલો ને વાંકી વડવાઈ
વાંકી છે વડલાની ડાળ, અવસર ઘેર આપો.
વધાનો આવે ત્યારે પૃથ્વી અને આકાશને લગ્નગીતમાં આ રીતે યાદ કરે છેઃ
ધરતીમાં બલિહારી બે જણાં, એક ધરતી ને બીજો આભ. વધાવો રે આવીઓ. આભે મેહુલિયા વરસાવિયા, ધરતીએ જીત્યો છે ભાર.. ધરતીમાં બલિહારી બે જણાં, એક ઘોડી ને બીજી ગાય વધાવો રે આવીઓ. ગામનો જાયો હળે જૂથો, ઘોડીનો જાયો દેશ પરદેશ.
વરને ઉતારો આપવા કુદરતની વચ્ચે કેવી જગા પસંદ કરી છે, તે બતાવે છે કે પહેલાંના સમયમાં લોકો કુદરત સાથે ઓતપ્રોત હતાં. વાડીએ આંબા ને વાડીએ બલી; વાડીએ દાડમ ને દરાખ રે,
વર વાઘેલા ને વાડીએ ઉતર્યા. વૃક્ષોની જેમ પંખીઓની વાતો લગ્નગીતોમાં આવતી હતી. કોયલ બેઠી આંબલિયાની ડાળ
મોરલિયો બેઠો રે ગઢને કાંગરે માણારાજ
બીજા એક ગીતમાં કોયલના ટહુકો દી રીતે આવે છેઃ તું તો બોલને રે મારા વનની કોયલ,
તારા હૈ શબદ સોહામણા, કોયલ કેમ કરી રે તમે આ વન વસિયાં
કેમ કરી સૂડલો રીઝવ્યો.
લગ્નના પ્રસંગનો આનંદ વ્યક્ત કરવા પ્રકૃતિના જાયા કેકારવ' કરતા મોરને આ રીતે પસંદ કર્યા છેઃ
બોલ્યા બોલ્યા નંદનવનના મોર
બપૈયા હૈ દીધું કે વરના વધામણાં રે લોલ.
કન્યા વિદાયના પ્રસંગમાં પણ વિદાયની વાત કરતી કન્યા આસપાસની પ્રકૃતિની વાત કરે છે.
દાદાને આંગણ આંબલો, આંબલો ઘોર ગંભીર જો,
અમે રે લીલુડા વનની ચરકલડી ઊડી જાશું પરદેશ જો. લોકજીવનમાં ચાંદી અને સૂરજ એમના મનના ભાવોને વ્યક્ત કરવામાં
ખાસ્સાં કામ લાગતાં.
૧૧
વનમાં ચાંદલિયો ઊગ્યો,
બાઈ મને સૂરજ થઈ લાગ્યો.
નાધિકા પ્રિયતમને ગાકરીએ જતો રોકવા કેવી વિનવણી કરે છે ! આભમાં ઝીણી ઝબૂકે વીજળી રે
કે ઝીણા ઝરમર વરસે મેવ
ગુલાબી ! કેમ કરી જાશો ચાકરી રે !
'
કુટુંબ જીવનની વાત કરતાં જેઠ, જેઠાણી, દિયેર, દેરાણીને ઉમા આપવા કુદરતની મદદ લેતાં ચિત્ર કેવું વિહંગમ બને છે ! આસો માસો શરદપૂનમની રાત જો,
ચાંદલિયો ઊગ્યો રે સખી મારા ચોકમાં, જેઠ મારો અાર્ટિો તૈય જો, જેઠાણી ઝબૂકે વાદળ વિજળી.
દેર મારી ચાંપલિયાનો છોડ જો,
દેરાત પતિયા કરી પાંદડી.
ગોપીને કા બોલાવે છે ત્યારે મળવાનું સ્થળ કેવું રળિયામણું છે | વનમાં હિંડોળો બંધિયો, સખી શ્યામ બોલાવે,
બાંધ્યો છે વડલાની ડાળ, ગિરધરલાલ બોલાવે.
લોકગીતોમાં કુદરતનું સંતુલન જાળવવા, સૌ જીવસૃષ્ટિને થયા રહેવા દેવાની વિનંતી પણ આવે છે. જીવન પરસ્પરાવલંબી છે એ સૂર એમાં મળેલો છે.
ધન્ય ગોળ ધન્ય ગામડાં રે
ધન્ય વનરાવન શે’૨ મારા વા'લા ! કોડી નો મારીએ રે,
આંબલાની રખવાળ મારા વા'લા !
પ્રકૃતિથી વિમુખ થવું એ જીવન નથી, સંસ્કૃતિ નથી, વિકૃતિ છે. પ્રકૃતિ સાથેનો ઘરોબો લોકગીતોમાં વારંવાર વ્યક્ત થયો છે. મારા ઘર પછવાડે રે વાડિયું એના ફૂલડાં લેર્ન જાય રે
વાગે છે વેરા રે વાંસળી !
એનાં ફૂલડાં ફોર્યે જાય રે, એનાં ફૂડિયાં કરમાય