________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
નવેમ્બર, ૨૦૦૨ હવે, કાળીઆઓની વાત કરીએ તો એમાં ત્રણ-ચાર પ્રશ્નો સંકળાયેલા માટે છે, ઉત્તરાર્ધ સ્ત્રીઓ માટે. કહેવાતી ભોગપ્રધાન ને વ્યક્તિકેન્દ્રી છે. આપણે ત્યાં પણ, ભગવાન મનુના સમયમાં લગ્નની બાબતમાં અદ્યતન સંસ્કૃતિના વિકાસ સાથે બળવત્તર બનતી જતી ભોગભાવના. આવા જ પ્રશ્નો ઉપસ્થિત થયેલા હોવા જોઈએ. એટલે તો એમણે આઠ પરિશુદ્ધ નહીં થાય, સંયમિત નહીં થાય, તેનું ઉદ્ઘકરણ નહીં થાય ત્યાં પ્રકારના વિવાહની ચર્ચા કરી છે. (૧) બ્રાહ્મ (૨) દેવ (૩) આર્ષ (૪) સુધી શું સ્ત્રી કે પુરુષ, શું વ્યક્તિ કે રાષ્ટ્ર કોઈનો ઉદ્ધાર નથી બલ્ક પ્રાજાપત્ય (૫) આસુર (૬) ગાંધર્વ (૭) રાક્ષસ અને (૮) પૈશાચ. આ “ભવતિ વિનિપાત શતમુખ:' છે. ક્રમ, એ લગ્નોના ગુણગાનુસાર પ્રમાણનો છે. ઉત્તમમાં ઉત્તમ લગ્નપ્રકાર પ્રો. શ્રી બલવંતરાય ઠાકોરે ગુજરાતી પ્રજા અને ગુજરાતી ભાષા”નામે ૮ બ્રાહ્મ છે, જ્યારે અધમમાં અધમ પૈશાચ છે. વૈયક્તિક વૃત્તિઓને ગૌણ એક લેખ લખ્યો છે. એ લેખમાં તેમણે લખ્યું છે: “ગુજરાતની વસ્તીમાં ગણી પરણનારથી માંડીને, કેફમાં પડેલી ભ્રમિત મનવાળી સાથે દૈહિક આપણા દેસાઈ, પટેલ, પાટીદાર ભાયડાઓનું પ્રમાણ મોટું છે. અને કે છુટ લેનાર સુધીનો એમાં વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. ઉભયપદી પસંદગીથી એમનું ગૌરવ માત્ર મોટી સંખ્યા વડે નથી. ચારિત્રની દઢતા અને લગ્ન કરનાર, બળજબરીથી લગ્ન કરનાર, વિક્રયના માધ્યમ દ્વારા લડાયક ગુણો વડે તથા વ્યવહાર રોજગારના અનેક પ્રદેશોમાં તેઓ લગ્ન કરનાર-આ સૌનો સમાસ તેમાં કરવામાં આવ્યો છે. ચરોતરની પથરાઈ વિજય મેળવે છે, બેત્રણ ધંધાને જ વળગી રહેલા નથી, એવી. લેઉઆ પટેલની છોકરીઓ અમેરિકામાં કાળીઆઓ સાથે લગ્ન કરે છે એમની સક્રિય ઉપયોગિતાને લઈને એ ગુજરાતી પ્રજાના એક સ્તંભરૂપ એને આપણે ગાંધર્વ લગ્નની કોટિમાં મૂકી શકીએ. જોકે લગ્ન બળજબરી છે. પ્રો. ઠાકોરનું આ નિરીક્ષણ સાવ સાચું છે, પણ રોટી બેટીના ચુસ્ત કે છેતરપિંડીથી ન થયું હોય તો. ભારતમાં પણ મારા એક પ્રોફેસરમિત્રની વલણને કારણે સમાજજીવનમાં અનેક પ્રશ્નો સર્જાય છે. કેટલીકવાર તો બ્રાહ્મણ દીકરીએ એક નેપાળી યુવક સાથે લગ્ન કર્યું. લગ્ન થઈ ગયાં “કલ્ચરમાંથી “એગ્રીકલ્ચર' તરીકે ગતિ થતી લાગે! અનેક પ્રદેશોમાં બાદ ખબર પડી કે એને તો ચાર સાસુઓ હતી ! નેપાળી યુવકે આ એ પથરાયેલા છે તે અનેક વ્યવસાયને વરેલા છે એટલે પણ, લગ્નજીવનના, વાત છુપાવેલી. ગુજરાતમાં પણ પંડ્યા અને જોષી અટકવાળા, હરિજનોએ આવા પ્રશ્નો સર્જાતા હોય છે. વિશ્વ જ્યારે પ્રતિદિન હાનું થતું જાય છે પોતે બ્રાહ્મણ છે એમ કહીને બ્રાહ્મણ તેમજ નાગર બ્રાહ્મણ કન્યાઓ અને વિશ્વની અનેક પ્રજાઓનો સમાગમ વધતો જાય છે ત્યારે કુટુંબજીવન સાથે લગ્ન કર્યા છે. આવા ચારેક કિસ્સા મારી જાણમાં છે. આમાંના બે અને સમાજજીવનમાં આવા સ્ફોટ ન થાય તો જ આશ્ચર્ય! મનોવૃત્તિ અને તો એમ.એ.ના મારા વિદ્યાર્થીઓ હતા.
વલણમાં થોડીક લવચીકતા અપનાવ્યા વિના છૂટકો નથી. બાંધછોડ ને. અમેરિકાના કાળીઆઓ પ્રત્યે આકર્ષણનાં ત્રણ ચાર કારણો હોઈ એડજસ્ટમેન્ટ સમાધાન સર્જ! લેખની શરૂઆતમાં શ્રીમતી શાંતાબહેને શકે. (૧) કુષ્ણાવમાં સૌંદર્યનો અભાવ જ હોય એમ માનવાની જરૂર દર્શાવેલી ભીતિ કેવળ ચરોતરના પાંચ કે છ ગામના પટેલો પૂરતી જ નથી. ઘણી કુષ્ણકલિકાઓ વધુ પડતી ગૌરવર્ણ ગોરીઓ કરતાં આકર્ષક સાચી નથી પણ આ પ્રશ્ન તો સર્વજ્ઞાતિઓને સ્પર્શતો બની બેઠો છે. ને નમણી હોય છે. (૨) કાળીઆની સૌષ્ઠવપૂર્ણ દેહ-દષ્ટિ પણ અલબત્ત, વત્તાઓછા પ્રમાણમાં મેં એ જોયું છે કે આવા કિસ્સા આફ્રિકા, આકર્ષણનું કારણ હોઈ શકે. એમને પુરુષની દૃષ્ટિએ ન જોતાં સ્ત્રીની ઈંગલેન્ડ કે અમેરિકામાં જન્મેલી ને જેમને ભારતની સંસ્કૃતિનો કશો જ દષ્ટિએ જોઈએ તો? “સેક્સ સેટીસ્કેક્શનનો મુદ્દો કાઢી નાખવા જેવો ખ્યાલ નથી એવી યુવતીઓમાં વધુ બનવા પામે છે. એ બાબતમાં મને નથી. અરે ! આપણાં લગ્નજીવનની સફળતામાં પણ ૪૦% શરીર લાગે છે કે એમનાં માતા-પિતા વિશેષ જવાબદાર છે કે જે આજથી ચાર સુખને સ્થાન હોય છે. બાકીના ૬૦% સંતતિ, સંપત્તિ વગેરે. (૩) પાંચ દાયકા પૂર્વે પરદેશ ગયેલા. ભારતીઓએ તો એમની સંતતિને કાળીઆઓની એવી કોઈક ગુણસંપદા કે સિદ્ધિ હોય જેને કારણે તેઓ ભારતનો સાચો નહીં પણ ખોટો ખ્યાલ આપ્યો છે. ભારત ગંદો દેશ આકર્ષણનું કેન્દ્ર બને. (૪) આવી છોકરીઓમાં, વંશપરંપરાગત સંસ્કારોનો છે, ગરીબ દેશ છે, ભિખારી દેશ છે, ત્યાં રહેવા જેવું નથી. આવા અભાવ હોય અથવા કૌટુમ્બિક જીવનનો વિસંવાદ હોય ! એમની સંસ્કાર બાલમાનસ કે યુવામાનસ પર સતત પડતા રહે એનું બીજું જ્ઞાતિમાં યોગ્ય મુરતિયાઓનો અભાવ હોય ત્યારે જ અથવા માતા- પરિણામ શું આવી શકે? જે યુવતીઓને ભારતીય સંસ્કારનો પરિચય પિતાઓએ એમને યોગ્ય સંસ્કાર, સાચું શિક્ષણ ને ઉમદા પરંપરાઓથી છે, ભારતીય સંસ્કૃતિ ને અસ્મિતાનું અભિજ્ઞાન ને અભિમાન છે તે વંચિત રાખ્યા હોય ત્યારે આવા કિસ્સાઓ બનવાની શક્યતા વિશેષ આનાથી દૂર રહે છે. બીજું, પરદેશ વસેલ ભારતીઓ પોતાના ભારતમાંના. હોય. માદક ભોતિક વાતાવરણ અને વ્યક્તિવાદનો અતિરેક પણ આવા સમાજ સાથેનો નાડી-સંબંધ ખોઈ બેઠેલા છે એટલે લગ્નની બાબતમાં સ્ફોટનાં નિમિત્ત હોઈ શકે. હું કંઈ સમાજશાસ્ત્રી કે સંસારશાસ્ત્રી નથી એમને કોઈ સૂઝ પડતી નથી ને પછી અંધારામાં ભૂસ્કા મારે છે. મોટા પણ એક અનુભવી તરીકે કહી શકું છું કે આવાં લગ્નોમાં પુખ્ત વિચાર ભાગનાં આવાં લગ્નો છૂટાછેડાને આરે આવે છે. એમાંય છૂટાછેડા કે ભાવિની કલ્પના કરતાં, ભોગવિલાસની માદક-મદિરાનો નશો ઝાઝો વખતે બાળકો હોય તો એમની સ્થિતિ દયનીય બને છે. આવા છે હોય છે. પુરુષો વિપથગામી બને તો ય વ્યક્તિ અને સમાજને શોષવું કિસ્સાઓ હું જાણું છું જેમાં બંને પક્ષ હેરાન પરેશાન થઈ ગયેલ છે. પડતું હોય છે પણ એમની તુલનાએ જો નારી ઉદંડ બને, વિપથગામિની આફ્રિકા, ઈંગ્લેન્ડ અને અમેરિકામાંથી રળેલી સંપત્તિ, એમની સંતતિ બને તો સમગ્ર કુટુંબ ને સમાજ છિન્નભિન્ન થઈ જતો હોય છે ને પ્રજા પચાવી શકતી નથી. સંપત્તિનો સાંસ્કારિક વિનિયોગ કરવાને બદલે વર્ણસંકર બની જાય છે. સમગ્રતયા જોતાં નારી ત્યાગ અને સંયમની ભોગવિલાસને એશોઆરામમાં એ સંપત્તિ વેડફાય છે. જીવનનાં મૂલ્ય મૂર્તિ છે, નીતિ અને ધર્મની રક્ષક છે. એ જો છેલછબીલી બની કે રહ્યાં જ નથી. માબાપ, સંપત્તિની જેટલી કાળજી રાખે છે તેટલી સંતતિની શણગારપૂતળી થઈ, સંયમ ને સંસ્કારની મર્યાદારેખા ઓળંગશે તો રાખતાં નથી. સાચી સંપત્તિ તો શિક્ષિત ને સંસ્કારી સંતતિ છે. ધનિક વિનિપાતને કોઈ રોકી નહીં શકે. યાદ રહે કે પવિત્રતા વિનાનો પ્રેમ ને માબાપોને જ્યારે આ સત્ય સમજાશે ત્યારે અને તેઓ એમની સંતતિના સંયમ વિનાની સ્વતંત્રતા એ કાચો પારો છે. આનો પૂર્વાર્ધ પુરુષજાતિ શ્રેયમાં રસ લેશે તો પરિસ્થિતિમાં પરિવર્તન આવશે.
