________________
સપ્ટેમ્બર, ૨૦૦૨
બંનેમાંથી એકમાં ન હેનારી તટસ્થ રહે છે તેથી એમના શાસ્ત્ર પ્રમાણે મહાન પુરુષ ન તો સંસારમાં કે ન તો મોક્ષમાં રહે. જગતની ઉન્નતિ માટે જે આત્મા અકલ્પ, કલ્પનાતીત ચિંતામણિ કરતાં અધિક છે તેવો અભવથ, મોક્ષસ્થ, અસર, અમુખ્ય, તત્ત્વની ઉપાસના ચિંતામ।િ ૢ કરતાં વધુ ફળ આપે છે.
આ મતનું ખંડન કરવા ‘પારગથાાં’ પદ છે. પાર એટલે છેડો. અન. શાનો ? સંસાર ભ્રમણનો, વ જમવાનો, અથવા પ્રયોજન સમૂહનો. અનાદિકાળથી ભવચક્રમાં ભટકતા ભવ્ય જીવનું તથા ભવ્યત્વ પરિપક્વ થતાં, પ્રયોજન સિદ્ધ થતાં અંતિમ પ્રયોજન મુક્તિ સિદ્ધ થાય છે. કશું સિદ્ધ કરવાનું રહેતું નથી. ૧૩મા ગુણસ્થાનકના અંતે યોગોને તદ્દન થી પછી ૧૪મા ગુણાસ્થાનકે અયોગી આત્માને કશું કરવાનું રહેતું નથી. આવા આત્મા મોક્ષમાં રહેલા કહેવાય; પરંતુ સંસારમાં નહીં અને મોક્ષમાં પણ નહીં એમ નહીં. આ બે સિવાય કોઈ અવસ્થા હોઈ ન શકે ને.
પ્રબુદ્ધ જીવન
નિષ્કામ, નિર્મોહી, નીતરાગ-દ્વેષ થાય તે મોક્ષ પામે જ.
નિશાળમાં ભરાતા બ વિદ્યાર્થીઓની કલા એક નથી હોતી. જ્યારે મોક્ષમાં સિદ્ધશિલાએ સર્વ સિદ્ધોની સમાન સમકક્ષા અવસ્થા હોય છે. ૧૪ રાજ્યોમાં ૧૫ કર્મભૂમિમાંથી પણ ૪૫ લાખ યોજન વિસ્તારમાંથી તથા ભવિતવ્યનાના પરિપાકે સિદ્ધગતિએ પહોંગેલા આવોની સર્વોચ્ચ સમરૂપ, બંધન રહિત મુખ્તાવસ્થા, સચ્ચિદાનંદા વસ્થા છે, બંધન એટલે આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રે આવરા. સંસારી જીવી દુ:ખી છે, તેથી કહ્યું છે કે નિત્ય દુઃખમુક્તિ એ જ મોક્ષ છે.' અથવા નિત્ય સુખ એ જ મોક્ષ છે.
પફ્સાનકમાં આત્મા નિત્ય છે એમ બીજે સ્થાનકે જણાવ્યું છે જે મોક્ષ તત્ત્વ છે. પાંચમા સ્થાનકે તેને જ મોક્ષ કહ્યું છે. અનિત્યનો પ્રવાહ કાઢી નાખવો તે કોમ છે. નવતત્ત્વની વિચારણા કઓ શાસ્ત્રકાર મહર્ષિ જણાવે છે કે જે અનિત્ય તત્ત્વો છે તેના આશ્રવથી અટકી, ત્રીવરમાં રહી, નિર્જરા કરી, બધનો તોડી સત નિત્ય શાયત એવાં મોલ તત્ત્વને પ્રાપ્ત કરવું કે જેનાથી જીવ મટીને શિવ થવાય. પરમાત્મ સ્વરૂપ આત્મા પરની અશુદ્ધ અવરથા દૂર થતાં શુદ્ધાત્મા પરમાત્મ સ્વરૂપે પ્રગટાવે તે મોક્ષ. પૂર્ણ નિર્જરા એટલે મોક્ષ.
આ સ્વેચ્છાવાદીના મનના ખંડન માટે પરંપરગયાં. પ મૂક્યું છે. જે તેઓના મત પ્રમાણે ઉપકાર કરવાના હેતુથી કે સન્માર્ગ બતાવવા માટે આમ કરે તો તે વ્યક્તિ રાગવાળી છે એમ માનવું પડે. પરંતુ તેઓ વીતરાગ્ય, વીતદ્વેષ છે, તેમને કશું કરવાનું રહેતું નથી. તેઓ અશરીરી વગેરે ગુણધારી છે, કરવા કરાવવાનું કોઈ પ્રયોજન નથી. કહ્યું છે કે ‘પ્રયોજનમનુદિશ્ય મંદોડપિ ન પ્રવર્તતે'. આથી ઉપરનો મત તદ્દન અવ્યવહારૂ, અવાસ્તવિક હોવાથી ટકી શકે તેમ નથી. તેને શરીર નથી, મન, વચન, કાયાથી, કપાયો નથી, હજારીત છે. આત્માના ગુણો વિકસાવી ટોચે પહોંચ્યા પછી નિક સંસારની જેલમાં શા માટે કેદી થવા આવે છે.
હિન્દુઓના ભારતીય ષડ્દર્શનોમાં જૈન દર્શન જેની અને જેટલી વિસ્તૃત, વિધેયાત્મક સર્વાંગીય ચર્ચા થઈ છે તેટલી મોળા વિષે જોવા મળતી નથી. બહુòક સ્વર્ગ તેજ મોક્ષ એવી માન્યતા સામાન્ય હિન્દુઓમાં દૃષ્ટિગોચર થાય છે. ‘શીરો પુર્ય મહકે વિશાિ” એમ કહી સ્વર્ગથી પતિતો માટે કહે છે. નિર્વાણ જેવું ત્યાં નથી. બૌદ્ધ દર્શનમાં નિર્વાણની ક્યના કરી છે અને તેને જ મોક્ષ સ્વમાનુસાર માને છે.
જૈન દર્શનમાં અંતિમ બે extreme (છેડાની) કલ્પના કરી છે. નિગોદ જે અલ્પહાર શિયા તથા મૂહતા, અજ્ઞાનતાનો ગોળો છે, જેમાં ત્રસ કે ગતિ નથી તો બીજી બાજુ તેના અંતિમ છેડે સિદ્ધશિલા સ્થિત સિદ્ધવોકના શુદ્ધાત્મા જેવો સિદ્ધાત્માઓ પણ વ્યવહારમાં નહિ પ્રવેશનાર એવી પરાકાષ્ટાની પ્રકૃષ્ટ ચેતનાવસ્થા, આનંદાવસ્થા, સચ્ચિદાનંદાવસ્થા છે જેને આપણે પ્રકાશ સ્વરૂપ જ્ઞાનાનંદમાં રમમાણ આનંદઘન, ચૈત્યાનંદ ગોળી કરી શકીએ. જો નિોદ એ નિષ્ઠ, અશુદ્ધ જડવત્ દશા છે; તો નિર્વાણ સિદ્ધાવસ્થા એ પરમ પ્રકૃષ્ટ શુદ્ધ ચૈતન્યાનંદાવસ્થા છે. તેથી આઇદર્શનમાં નિર્વાણા અને મોક્ષ સમાનાર્થક ગણ્યા છે.
આ દર્શનમાં નવતત્વમાં સ્વતંત્ર મક તત્ત્વ આપીને મોક્ષ નિર્વાણપદને પામતા જીવો સાદિ અનંતકાળ સુધી કર્યા છે ? દેવાં સ્વરૂપે છે ? સુખ કેવી રીતે ભોગવે છે, સાંકડેમોકળે અથડામણ વગર કેવી રીતે રહી શકે છે વગેરેનું નિશ્ચિત સ્વરૂપે વર્ણન કર્યું છે. જ્યારે છદ્મસ્થાવસ્થામાં મૃત્યુ પામેલાં જીવો ક્યાં છે ? કેવાં છે, કેવાં થશે તે વિષે નિશ્ચિત સ્વરૂપે જાણી શકાતું નથી.
મોક્ષ તત્ત્વ એક જ છે, મોક્ષમાર્ગ સદાકાળ માટે એક જ છે, જે કોઈ
મોક્ષના માર્ગે જ મોક્ષની પ્રાપ્તિ છે. આ માટે તીર્થંકરોએ મોક્ષમાર્ગ માટે આવશ્યક બે સીડીઓમાંની એક જે ૧૪ ગુજ઼ાયાનો છે તેનું સુંદ૨ નિરૂપણ કર્યું છે. તેથી મૂળમાં જેના મોતથી દેહભાવ, દેહમમત્વ, અજ્ઞાનવશા છે તે દેહભાવ, દેહાધ્યાસ ત્યજી આત્મભાવમાં રમતાં રમતાં તદાકાર પ વિદેહી થઈ અદહી, અશરીરી થવાનું છે. આવા સુંદ૨ મોક્ષમાર્ગનો સહુને યોગ્ય સાંપડે અને બધાં જ જીવો મોક્ષ સમયાનુસાર પામે તેવી શુભ અભિલાષા
(શુભાશુભ અયવસાયોથી કર્મોમાં સ્થિતિઘાત, રસઘાત, સંક્રમણઅપવર્તના, ઉર્તનાદિથી તેમાં ફેરફારો અવશ્ય થઈ શકે છે, જેનાથી મોક્ષમાર્ગ બનતો રહે છે. તેથી આત્માના મૂળ તે શુો જે કમાવરિત થયેલાં છે તેને કેન્દ્રમાં રાખી સંપૂર્ણ અધ્યાત્મશાસ્ત્ર, યોગશાસ્ત્ર, અથવા સર્વ આગમોએ આત્માને કેન્દ્રમાં, ધ્યનમાં રાખી સંબોધિત કરે છે.) સર્વે સન્તુ નિરામયાઃ સર્વે ભદ્રારા પશ્યન્તુ,
܀܀܀
અસ્થિ સારવાર કેન્દ્ર
સંઘના ઉપક્રમે હાડકાનાં નિષ્ણાત ડૉ. જમશેદ પીઠાવાયા દ્વારા હાડકાનાં દર્દીઓને મફત સારવાર ૬૨ રવિવારે સવારના ૧૦-૩૦ થી ૧-૩૦ સુધી સંઘના કાર્યાલયમાં (૩૮૫, સશ્કાર વી. પી. રોડ, પ્રાર્થના સમાજ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪, ફોનઃ ૩૮૨૦૬) અપાય છે. હાડકાનાં દર્દીઓને તેનો લાભ લેવા વિનંતી છે.
જયાબેન વીરા સંયોજક
નિરુબહેન એસ. શાહ ડૉ. ધનવંત ટી. શાહ
મંત્રીઓ
