________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
ઑગસ્ટ, ૦૦૨.
કર્મરૂપ આવરણ દૂર કરવાનું ધ્યેય કે લક્ષ રહેતું હોવાથી તે ક્રમશઃ છે, એવી પોતાના અનુભવથી ભલામણ કરેલી છે. આત્માના અનુશાસનમાં આવવા માંડે છે અને તેને સમ્યકત્વ ગુણ પ્રગટ ટૂંકમાં આત્માર્થી સાધકને શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતનું અવલંબન થાય છે. શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજે પ્રસ્તુત ગાથામાં સમ્યક્દર્શનની પ્રાપ્તિને આત્મકલ્યાણના માર્ગે ઉત્તરોત્તર ચઢતા પરિણામો નીપજાવનાર છે અને સાધારણ ઉપાદાનતા જણાવી છે.
એ હેતુથી જ્ઞાની પુરુષોએ તેઓનો આશ્રય સર્વોત્તમ નિમિત્તરૂપે વર્ણવ્યો યોગ, સમાધિ, વિધાન, અસાધારણ તેહ વધેરી; વિધિ આચરણ ભક્તિ, જિણે નિજ કાર્ય સધેરી...પ્રણામો. ૧૦ પુષ્ટ હેતુ અરનાથ, તેહના ગુણાથી હળીએ; પ્રસ્તુત ગાથામાં અસાધારણ કારણ, જે ઉપાદાનતાનો બીજો વિભાગ રીઝ ભક્તિ બહુમાન, ભોગ ધ્યાનથી મળીએ...પ્રણામો. ૧૩ : છે તેનું સ્વરૂપ સમજાવવામાં આવ્યું છે. અથવા સમ્યકદર્શનની પ્રાપ્તિ પ્રસ્તુત ગાથામાં શ્રી જિનેશ્વરનાં ઉત્તમ અવલંબનને કેવી રીતે સાર્થક પછી આત્માર્થી સાધકે કેવાં સતુસાધનો સદ્ગુરુની નિશ્રામાં સેવવાં ઘટે કરવું તેની પ્રક્રિયા કે વિધિ સમજાવી છે. જેથી તેને કાર્યસિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય તેની ઓળખાણ આપેલી છે.
પ્રથમ જીવને સંસાર બંધનરૂપ લાગવો ઘટે તો તેમાંથી છૂટવાની રુચિ જે સાધકે શુદ્ધ સમ્યકત્વગુણની પ્રાપ્તિ કરી છે અને જે કાર્યસિદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય. સાધક કોઈ સદ્ગુરુની શોધખોળમાં લાગી જાય છે, જેઓને પ્રાપ્ત કરવાનો પુરુષાર્થ થયો છે, તે ગુરુગમ ભક્તિ, યોગ, સમાધિ, આત્માનુભવ હોય. આવા સદ્ગુરુ પાસેથી સાધક શ્રી અરનાથ પ્રભુ જેવા વિધિવિધાન, આચરણાદિ આંતરબાહ્ય દશામાં વિધિવત્ આચરે અથવા ભગવંતના આત્મિક ગુણોનું યથાતથ્ય ઓળખાણ મેળવે. ત્યાર પછી ભાવસહિત ઉપાસના કરે તો ઉત્તરોત્તર ચઢતા પરિણામે ગુણસ્થાનકોનું સાધક શ્રી જિનેશ્વરના આત્મિક જ્ઞાનદર્શનાદિ ગુણોનું શ્રધ્ધાન કરી, આરોહણ કરે છે. આમ સતસાધનો અને યથાર્થ પુરુષાર્થધર્મના સેવનથી તેઓએ પ્રરૂપેલ આત્મકલ્યાણના માર્ગમાં સાધકને રુચિ અને રાગ ઉપજાવે. સાધક મુક્તિમાર્ગ પામવાનો અધિકારી નીવડે છે. આવા ભવ્ય આત્માર્થીની આવા મૂળમાર્ગનું બહુમાન અને શ્રી જિનેશ્વર પ્રત્યે અહોભાવ વર્તાવી આંતરબાહ્ય વર્તના શુદ્ધ ઉપયોગથી થતી હોવાથી તે મોક્ષ કે પંચમગતિની સાધકે પરમાત્મપદની શુદ્ધતાનો પોતાને ભોગી બનાવવો ઘટે. આમ પ્રાપ્તિના કારણો સેવે છે, જેને અસાધારણ ઉપાદાનકારણ કહેવામાં સાધકનું ધ્યાન અને લક્ષ શ્રી જિનેશ્વર ભગવંત પ્રત્યે કેન્દ્રિત થતાં તેને આવે છે.
પરમાત્માનું યથાર્થ અવલંબન પ્રાપ્ત થાય છે અને છેવટે તે આત્મકલ્યાણ નરગતિ પઢમ સંઘયણ, તેહ અપેક્ષા જાણો;
સાધે છે. નિમિત્તાશ્રિત ઉપાદાન, તેહ લેખે આણો...પ્રણામો. ૧૧
મોટા ને ઉલ્લંગ, બેઠાને શી ચિંતા ? પ્રસ્તુત ગાથામાં નિમિત્ત કારણનો બીજો વિભાગ એટલે અપેક્ષા તિમ પ્રભુ ચરણ પસાથે, સેવક થયા નિચિંતા.... પ્રણામો. ૧૪ કારણનું સ્વરૂપ સમજાવે છે.
બાળકમાં નિર્દોષતા અને લઘુતા હોવાથી તે માતાની ગોદમાં કોઈપણ કોઈપણ જીવ મનુષ્યગતિમાં આવ્યા સિવાય આત્યંતિક મુક્તિ મેળવી પ્રકારની બીક કે ચિંતા વગર શાંતિનો અનુભવ કરે છે. આવી રીતે શકતો નથી એવું જ્ઞાની પુરુષોનું કથન છે. પહેલાં તો મનુષ્યગતિમાં જન્મ સાધક પોતાની ઈષ્ટ સાધનામાં નિઃશંક ભાવે વીતરાગ પરમાત્માની થવો એ મહાપુણયશાળીનું કામ છે. આવી દુર્લભ ગતિમાં જન્મ પામેલા સમતામય નિશ્રામાં તેઓનો અનન્યાશ્રિત થાય તો નિર્ભયતા પામે. આમ અસંખ્ય જીવોમાંથી કોઈ વિરલો સધર્મ પામે છે, ત્યારે તે આત્મકલ્યાણ નિ:શંક અને નિર્ભય થવા માટે સાધકે પ્રથમ લઘુતમપણામાં એટલે માટેના નિમિત્તોનું યથાતથ્ય અવલંબન કે આધાર લઈ, પોતાની સત્તાગતું સેવકધર્મમાં આવવું ઘટે અથવા બાળક જેવી નિર્દોષતા સાધકમાં હોવી ઉપાદાનતાને જાગૃત કરી, શુદ્ધતા પામવાની શરૂઆત કરે છે. આવો ઘટે. શ્રી જિનેશ્વર પ્રણીત સધર્મ અને તે પરિણામ પામે એ માટે ભવ્યજીવ ઉત્તમ નિમિત્તોનો સદુપયોગ કરી, કર્મરૂપ આવરણોને દૂર સાધકથી થતું આજ્ઞાધર્મનું પરિપાલન આત્મકલ્યાણ માટે ઉત્તમ નિમિત્ત કરી, ઉપાદાન કે આત્મિકગુણોને પ્રગટ કરી અક્ષય અને અનંત છે, સતસાધન છે, નિઃશંક અને નિ:ચિત થવાનો ઉપાય છે. આવી સહજસુખની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે.
રીતે સાધકનો સઘળો પુરુષાર્થ શ્રી તીર્થકર ભગવંતના ગુણરાગી થવાનો આમ આત્મકલ્યાણની તીવ્ર વાંછના અને આયુષ્યાદિ અપેક્ષા કારણોનો હોવાથી તેના સ્વાભાવિક ગુણો ઉપરનું કર્મરૂપ આવરણ ક્રમશઃ દૂર આધાર લઈ, તે કારણોની ઉપકારકતા જાણી, મનુષ્યગતિમાં થયેલ થતું જાય છે અને એ અપેક્ષાએ પરમાત્માનું શુદ્ધસ્વરૂપ તેને મુક્તિ , અવતરણને સાર્થક કરવાની અમૂલ્ય તક ઝડપી લેવાનું શ્રી દેવચંદ્રજી માર્ગમાં પુષ્ટિકારક નીવડે છે. મહારાજનું ભવ્યજીવોને આવાહ્ન છે.
અરપ્રભુ પ્રભુતા રંગ, અંતર શક્તિ વિકાસી; નિમિત્ત હેતુ જિનરાજ, સમતા અમૃતખાણી;
દેવચંદ્રને આનંદ, અક્ષય ભોગ વિલાસી...પ્રણામો. ૧૫ પ્રભુ અવલંબન સિદ્ધિ, નિયમ એહ વખાણી...પ્રણામો. ૧૨ શ્રી અરનાથની પ્રભુતા, તેઓનું ગુણકરણ, તેઓનું શુદ્ધ અવલંબન શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતનું બાહ્યાંતર સ્વરૂપ ગુરૂગમે ઓળખી, તેનો અને તેઓ પ્રત્યે રુચિ અને રાગ સાધકને જ્યારે થાય છે ત્યારે તેના સદુપયોગ સાધકથી થાય તો પુરુષાર્થ જાગૃત થાય અને તે વહેલો-મોડો સત્તાગત આત્મિકગુણો ક્રમશ: પ્રગટ થતા જાય છે. સાધકને શ્રી આત્મકલ્યાણ સાધે, એ પ્રસ્તુત ગાથાનો હેતુ છે.'
અરનાથ જેવા સર્વજ્ઞદેવ પ્રત્યે અનન્યતા થતાં અને તેઓ પ્રત્યે અહોભાવ સમતારસથી ભરપૂર અને અનેક અતિશયોથી યુક્ત એવી શ્રી તીર્થંકર પ્રગટતાં, તેને જ્ઞાનદર્શનાદિ ગુણોનો આસ્વાદ કરવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત ભગવંતની અમૃતમય વાણી સાધકનો પુરુષાર્થ જાગૃત કરાવનારી છે. થાય છે, જેનો તેને સહજ આનંદ વર્તે છે. આમ સાધક પોતાના સહજ શ્રી જિનેશ્વરની દેશના કે બોધમાં ગૂઢ મર્મ અને તત્ત્વાર્થ સમાયેલો હોય રવાભાવિક ગુણોનો ભોગ બનતાં તે અવસર આવે વહેલો-મોડો છે અને તે સાધકને સોંસરો ઊતરી જાય છે. ઉપરાંત તેઓની વીતરાગી અક્ષયપદમાં કાયમી સ્થિરતા પામશે. આમ થવાનું સઘળું શ્રેય શ્રી તીર્થકર મુખમુદ્રાનું અપૂર્વ દર્શન થતાં તેઓ સાધકના હૃદયમંદિરમાં પ્રતિષ્ઠા પામે પ્રભુનું શુદ્ધ અવલંબન છે. છે. જ્ઞાની પુરુષોએ વીતરાગ ભગવંતનું અવલંબન સાધકોને અત્યંત હિતાવહ
