________________
Regd. With Registrar of Newspapers for India No. R. N. I. 6067/57 Licence to post without prepayment No. 271 ૦ વર્ષ : (૫૦) + ૧૩ ૦ અંક: ૭.
૦ જુલાઈ, ૨૦૦૨ ૦ .:: O Regd. No. TECH | 47 -890 / MB | 2002 • • શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર છે
પ્રબુદ્ધ જીવી
૦ ૦ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ : ૫૦ વર્ષ ૦ ૦ ૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂ.૧૦૦-૦૦.
તંત્રી : રમણલાલ ચી. શાહ
- અન્નદાન
પર્યુષણ પર્વના દિવસો હવે નજીક આવી રહ્યા છે. આ પર્વ દરમિયાન જૈનો અન્ય પ્રસંગે ઘણું દાન આપે છે એ વિશે બેમત નથી. દુષ્કાળના ભારતમાં અને ભારત બહાર ચારે ફિરકાના અનેક જેનો નાની મોટી દિવસોમાં ઢોરોને ચારો અને મનુષ્યોને અનાજ આપવાની દાનપ્રવૃત્તિમાં ઘણી તપશ્ચર્યા કરશે. જેનોનો એક ઉપવાસ એટલે લગભગ છત્રીસ જેનો મોખરે હોય છે. ઇતિહાસમાં પણ જગડુશા વગેરેએ દુકાળના કલાક અન્નનો એક દાણો પણ મોઢામાં નાખવાનો નહિ, કેટલાક તો દિવસોમાં પોતાના અન્નભંડાર ખુલ્લા મૂકી દીધાના સ્મરણીય પ્રસંગો પાણીનું ટીપું પણ પીએ નહિ. વળી રાત્રિ દરમિયાન અન્ન કે પાણી કશું નોંધાયા છે. આમ પણ વારતહેવારે જૈનો તરફથી અનુકંપાદાન તથા જ લેવાનું નહિ. જેનોમાં અઠ્ઠાઈ, માસખમણ વગેરે જેવી તપશ્ચર્યા થાય સાધર્મિક-વાત્સલ્યના અવસરો જોવા મળે છે. એટલે જેનો તરફથી છે એવી દુનિયામાં અન્ય કોઈ ધર્મમાં થતી નથી. કેટલાક એને માત્ર અનાજરાહત, અન્નદાન ઈત્યાદિની પ્રવૃત્તિ સતત ચાલતી જ રહે છે. ક્રિયાકાંડ તરીકે ખપાવશે, પરંતુ એ સર્વથા સાચું નથી. વળી એવી અન્ય ધર્મોમાં પણ ઉપવાસાદિ તપશ્ચર્યા થાય છે. વૈષ્ણવોમાં એકાદશીનો તપશ્ચર્યા કરવાનું સરળ નથી. આ પર્વ દરમિયાન એક, બે, ત્રણ, ચાર, ઉપવાસ થાય છે અને પોતાનું તે દિવસનું બચેલું અનાજ દાનમાં દેવાનો આઠ કે સોળ દિવસના ઘણા ઉપવાસ થશે. પર્વના આઠે આઠ દિવસના મહિમા છે. જ્યાં અનેક લોકો ભૂખે મરતા હોય ત્યાં આ એક શુભ ઉપવાસ, અઠ્ઠાઈની તપશ્ચર્યાઓ તો ઠેર ઠેર ઘણી બધી પ્રતિવર્ષ થાય છે. નિમિત્તે અન્નદાનની વધુ પ્રવૃત્તિ થાય તે અત્યંત ઈષ્ટ છે. તપશ્ચર્યા કેટલાક તો એક મહિનાના ઉપવાસ એટલે કે મા ખમણ કરે છે. નિમિત્તે એટલું વધુ અન્નદાન થવું જરૂરી છે. - કોઈક એથી પણ આગળ વધે છે. પર્યુષણ પર્વમાં ઠેર ઠેર તપનો વળી સામાજિક દૃષ્ટિએ પણ એમ કરવું જરૂરી છે. એમ થાય તો જ માહોલ સર્જાય છે. નાનાં બાળકો પણ ઉલ્લાસથી એમાં જોડાય છે. સમાજમાં સમતુલા જળવાય અને સંવાદિતા સ્થપાયેલી રહે. રશિયામાં
પર્યુષણ પર્વ ઉપરાંત અન્ય દિવસોમાં પણ આયંબિલની ઓળી, ઝારના વખતમાં જ્યારે એક બાજુ શ્રીમંતોની મિજબાનીઓના એંઠવાડના વરસીતપ, તથા અન્ય પ્રકારનાં ઘણાં તપ થાય છે. જેનોમાં એ રીતે ઢગલા થતા હતા ત્યારે બીજી બાજુ અનેક ગરીબ લોકો ભૂખે ટળવળતા , ઉપવાસાદિ પ્રકારની તપશ્ચર્યા આખું વર્ષ ચાલ્યા કરે છે. ઘણા લોકો હતા. એથી ત્યાં લોહિયાળ ક્રાન્તિ થઈ. મિજબાનીઓ માણનાર શ્રીમંતોને,
ભાવપૂર્વક સાચી તપશ્ચર્યા કરે છે. એ બધી જ જડ ક્રિયા છે એવો ઉમરાવોને વીણી વીણીને મારી નાખવામાં આવ્યા હતા. ભૂખ્યો માણસ - પૂર્વગ્રહ ન રાખવો જોઈએ.
શું પાપ ન કરે એ કહી શકાય નહિ. કવિ ઉમાશંકર જોશીએ લખ્યું છે: એક ફક્ત પર્યુષણ પર્વનો વિચાર કરીએ તો ગામેગામ કેટલી બધી
ભૂખ્યાં જનોનો જઠરાગ્નિ જાગશે, ઉપવાસાદિની તપશ્ચર્યા થાય છે. અન્ય રીતે, બીજા એક દષ્ટિબિન્દુથી - ખંડેરની ભસ્મકણી ન લાધશે. કહેવું હોય તો કહેવાય કે જેનો દ્વારા કેટલા બધા અનાજની બચત આ એટલે જ ખવડાવીને ખાઓ” એ ભારતીય સંસ્કૃતિનો આદર્શ રહ્યો દિવસો દરમિયાન થાય છે.
છે. ભારતીય પ્રજામાં માત્ર મનુષ્ય જ નહિ પશુપક્ષીઓને પણ ખવડાવવાની પરંતુ અનાજની થયેલી આ બચત બચત તરીકે ઘરમાં ન રહેવી ભાવના રહેલી છે. કબૂતરને જુવાર, કૂતરાને રોટલો, ગાયને ઘાસ જોઈએ. પોતાનું બચેલું અનાજ જરૂરિયાતમંદ લોકોને આપી દેવું જોઇએ. આપવાના સંસ્કાર બાળપણથી જ પડે છે. એટલે અન્નદાનની પ્રવૃત્તિ એમ કરીએ તો જ તપશ્ચર્યાનો હેતુ પરિપૂર્ણ થાય.
ભારતના લોકોમાં લોહીમાં વણાયેલી છે.' અમારા વડીલ અને દિવાળીબહેન મો. મહેતા ટ્રસ્ટના સૂત્રધાર શ્રી વાચક ઉમાસ્વાતિએ દાનની વ્યાખ્યા આપી છે: મફતલાલ મહેતા (શ્રી મફતકાકા) આ પ્રકારનું અન્નદાન કરવા પર अनुग्रहार्थं स्वस्यातिसर्गो दानम् । ઘણો ભાર મૂકે છે. તેઓ પંન્યાસ શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી મહારાજનો પોતાની વસ્તુનો બીજાના ભલા માટે ત્યાગ કરવો તે દાન. પરંતુ આધાર આપીને આ વસ્તુ સમજાવે છે. સ્વ. પૂ. ઉજ્વળકુમારી મહાસતીજી પોતાની ત્યજેલી વસ્તુ પોતાના હાથે બીજાને પહોંચવી જોઈએ તો જ તે તો ઉપવાસ વગેરેનું શ્રાવક-શ્રાવિકાને પચ્ચખાણ આપતી વખતે આવા દાનમાં પરિણામે. કોઈ પોતાની ચીજવસ્તુ ક્યાંક ભૂલી જાય, પડી જાય, અન્નદાનની શરત રાખતા.
ચોરાઈ જાય અને જેને મળે તેને લાભ થાય. અલબત્ત એમાં પોતાની
