________________
Regd. With Registrar of Newspapers for India No. R. N. I. 6067/57
Licence to post without prepayment No. 271 ૦ વર્ષ : (૫૦) + ૧૩ ૦ અંક: ૩
૦ માર્ચ, ૨૦૦૨
Regd. No. TECH / 47-8907 MB] 2002 ૦ ૦ શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું માસિક મુખપત્ર છે
પ્રબુદ્ધ જીવ
• • • પ્રબુદ્ધ જીવન પાક્ષિક ૧૯૩૯થી ૧૯૮૯ : ૫૦ વર્ષ ૦ ૦ ૦ વાર્ષિક લવાજમ રૂા.૧૦૦/- ૦ ૦ ૦
તંત્રી : રમણલાલ ચી. શાહ
સ્વ. માનભાઈ ભટ્ટ ભાવનગરની સુપ્રસિદ્ધ સંસ્થા “શિશુવિહારના સ્વપ્નદ્રષ્ટા, સર્જક વહેંચી હતી. છેલ્લે ૨૦૦૧ના જાન્યુઆરીમાં હું એમને ભાવનગરમાં અને સંવર્ધક શ્રી માનશંકરભાઈ ભટ્ટનું તા. ર-૧-૨૦૦૧ના રોજ ૯૪ એમના ઘરે મળવા ગયો હતો. અને ત્યાર પછી હજુ થોડાક મહિના વર્ષની વયે અવસાન થતાં આપણને આપબળે આગળ વધેલા, લોકોના પહેલાં મારું પુસ્તક “સાંપ્રત સહચિંતન-ભાગ ૧૩' મેં એમને અર્પણ કર્યું સંસ્કારજીવનનું ઘડતર કરનાર એક સમર્થ જીવનવીરની ખોટ પડી છે. ત્યારે એમનો આભારપત્ર આવ્યો હતો. ફાજલ માનવ શક્તિનો ઉપયોગ કરી કશુંક સામૂહિક રચનાત્મક કાર્ય માનભાઈ હંમેશાં પોતાને અભણ અને લોઢાકૂટ મજૂર તરીકે કેવી રીતે કરી શકાય એની આગવી સૂઝ, વિચારશક્તિ, ધગશ અને ઓળખાવતા. ક્યારેક લખતા કે પોતે પોતાના શરીર પાસેથી ચાબખા તમન્ના સાથે પરિણામલક્ષી વ્યવસ્થિત કાર્ય ઓછામાં ઓછા ખર્ચ કરવાની મારીને કામ લીધું છે. બિનજરૂરી ખોટું ખર્ચ થાય એ એમને કઠે અને મેં અનોખી આવડતને લીધે માનભાઇએ પોતાના જીવનકાળ દરમિયાન મોકલાવેલાં પુસ્તક ઉપર ટપાલની વધુ ટિકિટ ચોડી હોય તો દરેક ભાવનગરમાં લોકસેવાની સરિતા અવિરત વહેતી કરી છે. માનભાઈ છ વખતે અચૂક ઠપકો આવતો. મુંબઇની પોસ્ટ ઓફિસ બુકપોસ્ટ માટે દાયકાથી અધિક સમય પોતાનાં અને સાથીદારોના સક્રિય સેવાકાર્યથી જુદી જ કલમ બતાવી વધુ ટિકિટનો આગ્રહ રાખે અને માનભાઈ જુદી ભાવનગરના જનજીવન ઉપર છવાઈ ગયા હતા. એમાં એમને એમના જ કલમ અનુસાર ઓછી ટિકિટ ચોડવાનો આગ્રહ રાખે. પાંચ પૈસાની નાના ભાઈ પ્રેમશંકરભાઇનો તથા પોતાના સ્વજનો અને મિત્રોનો પણ ટિકિટ વધુ ચોડવાનો આશય એટલો જ કે કોઈ પોસ્ટ ઓફિસ જુદી પ્રશસ્ય સહકાર સાંપડ્યો હતો. એમણે આરંભેલી “શિશુવિહાર'ની પ્રવૃત્તિમાં કલમ દ્વારા કોઈને દંડ ન કરે કે પુસ્તક પાછું ન આવે. તે સમયે બાળક તરીકે જોડાનારનાં સંતાનોનાં સંતાનો અત્યારે શિશુવિહારમાં માનભાઇનું ચિત્ર નજર સમક્ષ ખડું થાય એટલે ખાદીનાં ટૂંકી ચડ્ડી ખેલી રહ્યાં છે. ત્રણ પેઢીના સંસ્કાર ઘડતરનું અનોખું કાર્ય કરવાનો યશ અને બાંડિયું પહેરેલી છ ફૂટ ઊંચી કદાવર વ્યક્તિ સામે તરવરે. બારે માનભાઇના ફાળે જાય છે. પદ, પ્રતિષ્ઠા કે માન-સન્માનથી દૂર રહેનાર, માસ જ્યારે જુઓ કે મળો ત્યારે તેઓ આ જ પહેરવેશમાં હોય. સવારથી
એક સામાન્ય નાગરિકની જેમ સાદું, નિર્મળ અને નિર્ભય જીવન જીવવામાં તે રાત્રે સૂતાં સુધી એક જ વેશ. સવારે કપડાં પહેર્યા તે બીજે દિવસે . માનનાર માનભાઇ વિવિધલક્ષી પ્રવૃત્તિઓના પ્રણેતા બન્યા હતા. મહાત્મા સવારે બદલાય. ગમે તેવા મોટા માણસ મળવા આવે કે પોતાને મળવા ગાંધીજીના જીવનનો પ્રભાવ એમના ઉપર ઘણો મોટો પડ્યો હતો. જવાનું હોય તો પણ આ જ પહેરવેશ. ગાંધીજીએ જીવનભર જેમ અંગ્રેજી શબ્દો વાપરીને કહેવું હોય તો કહી શકાય કે માનભાઈ Self- પોતડી પહેરી હતી તેમ એમને અનુસરનાર માનભાઇમાં એ ગુણ કેમ ન made raan હતા, Do it yourself Guy હતા અને Service before આવે ? પણ જેમ ગાંધીજીએ પોતડી પહેરવાનું ચાલુ કર્યું એની પાછળ Self એ એમનો જીવનમંત્ર હતો.
ઘટના રહેલી છે, તેમ માનભાઇની ટૂંકી ચડ્ડી માટે પણ રસિક ઘટના માનભાઇને મળવાનું મારે થયું હતું તે પહેલાં એમના વિશે અત્યંત રહેલી છે. આઝાદી પહેલાંના દિવસોમાં એક વખત એક હાઈસ્કૂલમાં આદરપૂર્વક મેં સાંભળ્યું હતું મુંબઇમાં મારા મિત્રો શ્રી ચીનુભાઈ ઘોઘાવાળા સભામાં એમણે ભલામણ કરી કે બધા વિદ્યાર્થીઓએ એકસરખો પહેરવેશ અને એમના ભાઈ ચંદ્રકાન્તભાઈ પાસેથી. ત્યારપછી માનભાઈ સાથે પહેરવો જોઇએ અને એ પહેરવેશ તે ખમીસ અને અડધી ચડ્ડીનો હોવો મારો પત્ર દ્વારા પહેલો સંપર્ક ત્યારે થયો હતો કે જ્યારે મેં “પ્રબુદ્ધ જોઇએ. એ વખતે શાળામાં પેન્ટ પહેરીને આવનાર ઘણા વિદ્યાર્થીઓએ જીવન'માં ‘ક્રિકેટનો અતિરેક' નામનો લેખ લખ્યો હતો. ખર્ચ વગરની, આ દરખાસ્તનો વિરોધ કર્યો અને કેટલાકે માનભાઇને કહ્યું “પહેલાં તમે ખડતલ બનાવનારી ભારતીય રમતગમતોના ભોગે પાંગરેલી આ વિદેશી અડધી ચડ્ડી પહેરતા થાઓ અને પછી અમને કહો.” આ વાત માનભાઇને રમતે સમગ્ર ભારતીય પ્રજા અને વિશેષત: યુવાનોના ચિત્તનો કબજો સચોટ રીતે લાગી ગઈ. એમાં રોષ નહોતો. સચ્ચાઇ હતી. બીજા લઈ લેતાં કેટલા કિંમતી માનવકલાકો વેડફાઈ જાય છે અને શિક્ષણ દિવસથી એમણે બાંડિયું અને અડધી ચડ્ડીનો વેશ સ્વીકારી લીધો અને સંસ્થાઓમાં, સરકારી અને બિનસરકારી કચેરીઓમાં પોતાના કાર્ય અને તે જીવનની અંતિમ ક્ષણ સુધી રહ્યો. કર્તવ્ય અંગે કેટલી બધી ગેરશિસ્ત અને પ્રમાદ પ્રવર્તે છે તે વિશે સાઈકલ એ માનભાઇનો મોટો સાથીદાર, જ્યાં જવું હોય ત્યાં ફરિયાદ કરેલી. મારા આ લેખની કદર કરતો માનભાઇનો પત્ર આવ્યો સાઇકલ ઉપર નીકળી પડતા હતા. રોજના દસબાર કિલોમીટર ફરવાનું હતો અને પછીથી અમારો પરસ્પર સંપર્ક છેવટ સુધી રહ્યો હતો. થાય. એક કાળે સૌથી વધુ સાઇકલ ધરાવનારાં શહેરોમાં પૂના, એમણે મારા કેટલાક લેખો સ્વતંત્ર પુસ્તિકારૂપે છપાવી ને તે પુસ્તિકાઓ અમદાવાદની જેમ ભાવનગરની ગણના થતી. તેમાં પણ ભાવનગરમાં
