________________
પાંચમો અને છઠ્ઠો આરો ડૉ. બિપિનચંદ્ર હીરાલાલ કાપડિયા
જૈનદર્શન પ્રમાણે સંસારચક્રમાં અનંતાનંત અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણીઓ સાળી જૈનશાસન અને ધર્મના પ્રતિનિધિ તરીકે વિદ્યમાન હોય છે, જે વ્યતીત થાય છે. પ્રત્યેક અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણીમાં છ છ આરાઓ શાસનની યશકલગી સ્વરૂપ બીના છે. હોય છે. પ્રત્યેકમાં ૧૦ ક્રોડા ક્રોડી સાગરોપમ હોય છે, તેમાં અવસર્પિણીથી ગૌતમ સ્વામીના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ભગવાન કહે છે કે પાંચમા આરાના ઊલટા ક્રમમાં ઉત્સર્પિણીના વર્ષોની ગણતરી કરાય છે. તેમાં અવસર્પિણીના અંતે મહાસત્ત્વશાળી ઈન્દ્રથી નમસ્કાર કરાયેલા છઠ્ઠનો ઉગ્ર તપ કરનારા પાંચમા અને છઠ્ઠા આરામાં તેમજ ઉત્સર્પિણીના પ્રથમ બે આરામાં સરખાં દુખસહસૂરિ, સુધી જૈન ધર્મ તથા ગચ્છની મર્યાદા રહેશે. સ્વર્ગથી આવેલા વર્ષો એટલે કે પ્રત્યેકમાં ર૧,૦૦૦ હોય છે.
અંતિમ આચાર્ય દુ:પ્પસહસૂરિ, સાધ્વી ફલ્યુશ્રી, શ્રાવક નાગિલ તથા શ્રાવિકા વૈદિક માન્યતા પ્રમાણે ચાર યુગો જેવા કે કૃત, ત્રેતા, દ્વાપર અને કલિને સત્યશ્રી એમ પ્રભુની આજ્ઞા માનનાર એક સાધુ, એક સાધ્વી, એક શ્રાવક, ગણતરીમાં લેવાય છે. ચાર યુગોના વર્ષોની સંખ્યા ૪૩૨૦૦૦૦૦૦૦ એક શ્રાવિકા એ સંધ ગણાશે. દશવૈકાલિક, જિતકલ્પ આવશ્યક, અનુયોદ્ધાર, એટલે કે ૪૩૨ પછી ૭ મીંડાની ગણાય છે. આના કરતાં ઉત્સર્પિણી અને અને નંદિસૂત્ર આ ચાર આગમ પાંચમા આરાના અંત સુધી રહેશે. અવસર્પિણીનાં વર્ષોની સંખ્યા ઘણી મોટી છે. જૈનદર્શન પ્રમાણે અવસર્પિણીના વીરપ્રભુ પછી સુધર્માસ્વામીથી દુખસહસૂરિ સુધી ૨૩ ઉદયમાં ૨૦૦૪ અને ઉત્સર્પિણીના ત્રીજા-ચોથા આરામાં ૨૪ તીર્થંકરો થાય છે. આવી યુગપ્રધાનો તથા ૧૧ લાખ ૧૬ હજાર એકાવતારી ચારિત્રશીલ શાસ્ત્રના સ્થિતિ ભરત, ઐરાવત ક્ષેત્રમાં છે; જ્યારે મહાવિદેહમાં સર્વ કાળે તીર્થંકરોનું જાણકાર પ્રભાવક આચાર્યો થશે. “કાલ સપ્તતિકા’ના આધારે આવી માહિતી અસ્તિત્વ હોય છે. તેમાં ૨૦ તીર્થંકરો વિહરમાન, વિદ્યમાન ગણાય છે. “મહાવીર જીવન જ્યોત’ રચયિતા વિદુષી સાધ્વીજી સુનંદા મહારાજ સાહેબના ભરતક્ષેત્રમાં બીજા તીર્થંકર અજિતનાથસ્વામીના સમયમાં તીર્થકરોની ઉત્કૃષ્ટ શિષ્યા સાધ્વીજી વસંતપ્રભાશ્રીજીએ વીર વિ. સં. ર૫૦૩માં આપી છે. સંખ્યા ૧૭૦ હતી.
વળી, શ્રી શત્રુંજય કલ્પવૃત્તિ ભાષાન્તર ભાગ ૨ અને પૂર્તિ પૃ. ૫૬૨ પર ભરતક્ષેત્રમાં આ અવસર્પિશીમાં ૨૪ તીર્થંકરો થયા તેમાં ૧૦ આથર્યો- આ પ્રમાણે નોંધ્યું છે. સાધુ દુખસહસૂરિ, સાધ્વી ફલ્યુશ્રી, શ્રાવક નાગિલ, અચ્છરાં જેવાં કે ૧. તીર્થંકરના ગર્ભનું અપહરણ, ૨. ચમરેન્દ્રનો દેવલોકમાં શ્રાવિકા સત્યશ્રી, મરૂદેવી માતા તથા શાંતિનાથના સંદર્ભમાં વિમલ વાહન ઉત્પાત, ૩. પ્રભુ મહાવીરની પ્રથમ દેશના નિષ્ફળ, ૪. ચંદ્ર-સૂર્યનું મૂળ રાજા, સુમુખ મંત્રીશ્વર, આટલો સંધ વિદ્યમાન હશે. વિમાનમાં નીચે આવવું, ૫. કેવળી થયા પછી પ્રભુ મહાવીરને ઉપસર્ગ, ૬. વળી, શ્રી ભદ્રબાહુ પ્રેરિત ‘વીર પ્રવચન” લેખક મોહનલાલ દીપચંદ કાનું અમરકંકા ગમન, ૭. મલ્લીનાથનું સ્ત્રીરૂપે થવું, ૮. હરિવંશ ચોકસીએ પણ આવી વાત ભગવાન મહાવીરની પાટ પરંપરામાં નોંધી છે. કુળની ઉત્પત્તિ, ૯. અસંયતીની પૂજા, ૧૦. એક સમયે ૧૦૮નું સિદ્ધ થવું. કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી વિરચિત શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષ
વળી ભગવાન મહાવીર સ્વામીના સમય બાદ ૧૦ વસ્તુઓનો લોપ થયો ચરિત્રના ૧૦મા પર્વમાં એતવિષયક માહિતી મળે છે. જેવી કે મન:પર્યવજ્ઞાન, પરમાવધિજ્ઞાન, પુલાકલબ્ધિ, આહારકશરીર, કર્મ તણી ગતિ ન્યારી'ના લેખક પ. પૂ. પંન્યાસ શ્રી અરુણ વિજયજી કાપકશ્રેણિ, ઉપશમશ્રેરિ, જિનકલ્પ, પવિહારવિશુદ્ધિચારિત્ર, સૂક્ષ્મ મહારાજે તેમના ગ્રંથમાં ભાગ-૧ પૃષ્ઠ ૧૯૭ પર આનો નિર્દેશ કર્યો છે. શ્રી સંપરાયચારિત્ર, તથા યથાખ્યાતચારિત્ર. આ હકીકત શ્રી કલ્પસૂત્રમાં શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ સાહેબના ગ્રંથ લોકપ્રકાશમાં વિસ્તૃત માહિતી મહાવીરના બ્રાહ્મણકુળમાં જન્મ પ્રસંગે તથા જંબૂસ્વામીના મોક્ષગમન પ્રસંગે પીરસી છે. અનુક્રમે જણાવી છે. જંબુસ્વામીની પાટ પરંપરા ર૧૦૦૦ વર્ષ સુધી દુપ્પસહસૂરિ મોક્ષે જવા માટે ઓછામાં ઓછું ૨ હાથ પ્રમાણ શરીર અને વધુમાં વધુ સુધી ચાલશે. શ્રી કલ્પસૂત્રની ટીકા સુબોધિતામાં મહોપાધ્યાય વિનય વિજયજી ૫૦૦ હાથની મનુષ્યની કાયા હોય તો જ મોક્ષે જવાય. છઠ્ઠા આરામાં મોક્ષે મહારાજ સાહેબે લખ્યું છે કે ભરતક્ષેત્રના બીજાં ચાર ચોત્રો તથા ઐરાવતના ન જવાય, કારણ કે શરીર એક જ હાથનું હોય છે. પાંચે ક્ષેત્રોમાં ૧૦ આથર્યો થતાં હોય છે.
છઠ્ઠા આરામાં ધર્મવિહીન દશા પરાકાષ્ઠાએ પહોંચી હશે; તેથી દુ:ખનું 'एवं च कालसाम्यात् शेषेवपि चतुर्प भरतेषु
બાહુલ્ય, સુખાદિ નામશેષ અત્યંત સ્વલ્પ માત્રામાં હશે. ગાઢ મિથ્યાત્વ, पंचसु एरावतेषु च प्रकारान्तरेण दश आश्चर्याणि ज्ञेयानि ।
કષાયો, પ્રમાદિ આત્મગુણા ઘાતક પરિબળો ઉગ્ર રહેવાથી બંનેમાં ૪ર૦૦૦ અવસર્પિણીના પ્રથમ આરામાં (સુષમા સુષમા) યુગલિક જીવન હોય વર્ષો સુધી કૈવલ્ય પ્રાપ્ત કરાવનાર ક્ષાયિક સમ્યકત્વ તથા ક્ષપકશ્રેણિ અદશ્ય છે. દરેક જાતનાં કલ્પવૃક્ષો ઈચ્છાઓને શીઘ્રતાથી પૂરી કરે છે. શરીર ખૂબ રહે છે. વળી શાસ્ત્ર કહે છે કે આ બધાં વર્ષો દરમ્યાન ભરત ક્ષેત્રના જીવો મોટાં, ઘણાં મજબૂત હોય છે. અવસર્પિણીમાં સુખની માત્રા ઓછી અને વિરાધક હોવાથી તેમના માટે ક્ષાયિક સમ્યકત્વાદિ દુર્લભ રહે છે; કેમકે દુઃખની માત્રા ક્રમિક વધતી જતી હોય છે. જ્યારે ઉત્સર્પિણીમાં પ્રથમ સમ્યગ્દર્શન વગરના જીવો વિરાધક, સમ્યગ્દર્શનવાળા આરાધક, આરામાં દુ:ખી વધારે અને ધીરે ધીરે આયુષ્ય, સુખ, બળાદિ કાળક્રમે વિદ્યમાન એક સુપ્રસિદ્ધ વિદ્વાન આચાર્ય ભગવંતને મેં પૂછ્યું કે અમારા વધતાં જાય છે એટલે અવસર્પિણીથી ઉલ્ટી રીતે ગાવાનું.
જેવાં માર્ગાનુસારી, અવિરત કે દેશવિરત શ્રાવક-શ્રાવિકાદિ વિરાધક હોય અવસર્પિણીના છેલ્લા બે આરામાં મિથ્યાત્વ ગાઢ, ગાઢતર, ગાઢતમ તે સમજી શકાય પણ તમારા જેવાં સર્વવિરતિધર શાસનપ્રભાવક મુનિભગવંતો થતું રહે છે. અવિરતિ, કષાયો તથા પ્રમાદનું બાહુલ્ય વધવાથી આર્થિક, તપાદિમાં રચ્યાપચ્યા રહેનારાં પણ વિરાધક ગણાય ? તેમણે જણાવ્યું કે નૈતિક, ધાર્મિક, સામાજિક, રાજકીય સ્થિતિ બદતર અને કષ્ટપ્રાય: રહે કાલપ્રભાવવશ અમારી સ્થિતિ પણ તેવી જ ગણાય ! તો આ અવસર્પિણમાં છે. છઠ્ઠા આરામાં તો તદન ધર્મવિહીન જીવન હોય છે. ભગવાન મહાવીર થયેલી વંદનીય વિભૂતિઓ ઉપશમ કે ક્ષાયિક શ્રેણિના અધિકારી ન હોય તો સ્વામી મોશે પહોંચ્યા છતાં પણ બાકીના ૨૧૦૦૦ વર્ષો સુધી તેમનું શાસન આપણાં જેવાંનો શો હિસાબ ! પરંતુ આશ્વાસનનું એક કિરણ આમ છે કે ચાલતું રહેવાનું છે. છેલ્લે એક શ્રાવક, એક શ્રાવિકા, એક સાધુ અને એક આ વિભૂતિઓ તથા તેના જેવાં લોકો શાસ્ત્રાનુસાર ચરમાવર્તમાં આવેલાં,
