________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
કરે. તપવિનય એટલે આચાર્ય મહારાજ પોતે તપ કરે અને શિષ્યો પાસે તપ કરાવે, તપ માટે પ્રોત્સાહિત કરે અને તપની અનુમોદના કરે. ગાવિહરણ એટલે પોતાના ગણમાં, સમુદાયમાં રહેલા બાલ, વૃદ્ધ, રોગી સાધુઓની ઉચિત વ્યવસ્થા કરાવે; સારણા-વારાદિ દ્વારા ગણને સુરક્ષિત રાખે. શિષ્યોને સંયમ, તપ, ગોચરી, વિહાર વગેરે વિશે યોગ્ય શિખામણ આપી તૈયાર કરે,
૨. શ્રુતવિનય-આચાર્ય શિષ્યોને સૂત્ર ભણાવે અથવા ભાવાની વ્યવસ્થા કરાવે; સૂત્રોના અર્થ, ઊંડા રહસ્ય નથ-નિક્ષેપથી સમજાવે, શિષ્યને માટે જે હિતકર હોય તેવા ગ્રંથો તેને આપે અને ભણાવે, અને નિઃશેષ વાચના આપે એટલે કે ગ્રંથનું અધ્યયન અધવચ્ચેથી ન છોડી દેતાં પૂર્ણ કરાવે.
ન
૩. વિશેષણવિનય-આચાર્ય પોતે મિથ્યાદ્દષ્ટિને સમ્યગ્દૃષ્ટિ બનાવે, એ માટે ઉપદેશ અને પ્રેરણા આપે, સમ્યગ્દષ્ટિ જીવને સારા સુધી પહોંચાડે, અસ્થિરને સ્થિર કરે, અને જે સ્થિર હોય એમનામાં અતિચારના દોષ ન લાગે તથા તેઓ સંયમમાં વૃદ્ધિ પામે એ માટે પ્રયત્નશીલ રહે. ૪. દોષનિર્ધનતા વિનય-આ વિનય એટલે દોષોને દૂર કરવા અને ગુણોને પ્રગટાવવા. આચાર્ય મહારાજ ક્રોધી સ્વભાવવાળાના ક્રોધને દૂર કરાવે, તેઓ માન-માથા વગેરે કાર્યોને પણ દૂર કરાવે; શિષ્યોની શંકા-કુશંકા દૂર કરે અને તેઓને જો બીજાના મતમાં જવા માટે આકાંક્ષા થાય ત્યારે તેવું વાત્સલ્યપૂર્વક સમાધાન કરાવી તેને સ્થિર કરે અને તેની શ્રદ્ધા વધે, વૈરાગ્ય વધે એ માટે ઉપાયો યોજે. સ્ત્રી આચાર્ય પોતે પોતાની જાતનું અવલોકન કરતા રહે અને પોતાનામાં સ્કૂલ કે સૂક્ષ્મ દોષો રહેલા જણાય તો તે દૂર કરવાનો પુરુષાર્થ કરે.
આમ આઠ સંપદાના બત્રીસ પ્રકાર તથા ચાર પ્રકારનો વિનય એમ મળીને ૩૬ ગુણા આચાર્યના ગણાવવામાં આવે છે.
નવકારમંત્રમાં પંચ પરમેષ્ઠીના કુલ ૧૦૮ ગુણા ગણાવવામાં આવે છે એમાં આચાર્ય ભગવંતના છત્રીસ ગુણ બતાવવામાં આવ્યા છે. આ છત્રીસનો આંકડો જ મુખ્ય છે. પરંતુ આ છત્રીસ ગુણ તે કયા કયા એનો જ્યારે વિચાર થાય છે ત્યારે જુદી જુદી રીતે છત્રીસ ગુણ ગણાવવામાં આવે છે. એ રીતે છત્રીસ પ્રકારની છત્રીસી બતાવવામાં આવે છે. એ બધા ગુણોની ગણતરી કરીએ તો ૩૬૪૩૬ એટલે ૧૨૯૬ ગુણ આચાર્ય મહારાજના થાય. શ્રી પદ્મવિજય મહારાજે લખ્યું છે :
શુદ્ધ પ્રરૂપ ગુરા થકી, જે જિનવર સમ ભાખ્યા ૨૩ છત્રીના છત્રીશી ગુર્ણ, શોભિત સમયમાં દાખ્યા રે. શ્રી લક્ષ્મીસર મહારાજે વીસ સ્થાનકની પુજામાં આચાર્ય પદનો મહિમા ગાતાં કહ્યું છે
બારસે છઠ્ઠું ગુણે ગુણવંતા, સોહમ જંબૂ મહંતા; આયરિયા દીઠે તે દીઠા, સ્વરૂપ સમાધિ ઉલ્લસંતા
ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૨ આર્દ્રધ્યાન, ૪ રૌદ્રધ્યાન, ૪ ધર્મધ્યાન, ૪ શુકલધ્યાન.
(૨) ૫ સમ્યકત્વ, ધ ચરિત્ર, ૫ મહાનત, ૫ વ્યવહાર, ૫ આચાર, ૫ સમિતિ, ૫ સ્વાધ્યાય, ૧ સંવેગ.
(૩) ૫ પ્રમાદ, ૫ આશ્રય, ૫ નિદ્રા, ૫ કભાવના, ૫ ઈન્દ્રિયો, ૫ વિષયો, ૬ જીવનિકાય.
(૪) ૬ વેશ્યા, ૬ આવશ્યક, ૬ દ્રવ્ય, ૬ દર્શન, ૬ ભાષા, ૬ વચનદોષ.
(૫) ૭ ભય, ૭ પિંડેષણા, ૭ પાનૈષણા, ૭ સુખ, ૮ મદ. (૬) ૮ જ્ઞાનાચાર, ૮ દર્શનાચાર, ૮ ચારિત્રાચાર, ૮ ગુણ, ૪ બુદ્ધિ.
આમ પૂર્વાચાર્યોએ છત્રીસ છત્રીસી બતાવી છે. ‘ગુરુગુણિિશિિશકા' નામના ગ્રંથમાં આ છત્રીસ છત્રીસી કેવી રીતે થાય ને બતાવવામાં આવ્યું છે. શ્રી ભુવનભાનુસૂરિએ ‘નવપદ વાચના' નામના પોતાના ગ્રંથમાં આ છત્રીસ છત્રીસી નીચે પ્રમાી આપી છે. (એમાં સંક્ષેપ ખાતર માત્ર નામોટીખ કર્યો છે એટલે જે ગુણા હોય તે મહા કરવાના હોય અને દોષથી મુક્ત થવાનું હોય.)
(૧) ૪ દેશના, ૪ કથા, ૪ ધર્મ, ૪ ભાવના, ૪ સ્મારણાદિ, ૪
(૭) ૮ કર્મ, ૮ અષ્ટાંગયોગ, ૮ યોગદૃષ્ટિ, ૮ મહાસિદ્ધિ, ૪ અનુયોગ.
(૮) ૯ તત્ત્વ, હું બ્રહ્મચર્ય, હૃ નિયાણાં, હ કલ્પ,
(૯) ૧૦ અવરત્યાગ, ૧૦ સંક્રોશત્યાગ, ૧૦ પધાત, કે હાસ્યાદિ, (૧૦) ૧૦ સમાધિસ્થાન, ૧૦ સામાચારી, ૧૬ કષાયત્યાગ (૧૧) ૧૦ પ્રતિસાના, ૪૩ શોપિડીય, ૪ વિનયરસમાધિ, જે શ્રૃતરાભાવ, ૪ તપસમાધિ, ૪ આચારસમાધિ.
(૧૨) ૧૦ વૈયાવચ્ચ, ૧૦ વિનય, ૧૦ માદિધર્મ, ૬ અકલ્પનીયાદિ પરિહાર.
(૧૩) ૧૨ અંગ, ૧૨ ઉપાંગ, ૧૦ રૂચિ, ૨ શિક્ષા,
(૧૪) ૧૧ શ્રાવક પ્રતિમા, ૧૨ વ્રત ઉપદેશક, ૧૩ ક્રિયાસ્થાન ઉપદેશક, (૧૫) ૧૨ ઉપયોગ, ૧૪ ઉપકરણાધર, ૧૦ પ્રાયશ્ચિત્તડાના, (૧૬) ૧૨ તપ, ૧૨ ભિક્ષુપ્રતિમા, ૧ર ભાવના.
(૧૭) ૧૪ ગુણાસ્થાનમાં નિપુણ, ૮ સૂર્મોપદેશી, ૧૪ પ્રતિરૂપા ગુણયુકતll.
(૧૮) ૧૫ યોગ ઉપદેશક, ૩ ગારવ, ૩ શલ્ય, ૧૫ સંજ્ઞા. (૧૯) ૧૬ ઉદ્ગમ દોષો, ૧૬ ઉપાદાન દોષી, ૪ અભિઅહ (૨૦) ૧૬ વચનવિધિજ્ઞ, ૧૭ સંયમ, ૩ વિરાધના. (૧) ૧૮ નડીયાદીય પરિહાર, ૧૮ પાપસ્થાનક (૨૨) ૧૮ શીયોંગસહ અધારક, ૧૯ લગભેદ. (૨૩) ૧૯ કાયોત્સર્ગ, ૧૭ મરણપ્રકાર પ્રકટન.
(૨૪) ૨૦ અસમાધિસ્થાનત્યાગ, ૧૦ એષાદોષ ત્યાગ, ૫ ગ્રાસેષણા દોષ ત્યાગ, ૧ મિથ્યાત્વ.
(૨૫) ૨૧ સબલસ્થાનત્યાગ, ૧૫ શિક્ષાશીલ.
(૨૬) ૨૨ પરિષહ, ૧૪ આત્યંતરગ્રંથી.
(૭) ૫ વૈદિક દોષત્યાગ, હૈ આરાદિદોષ ત્યાગ, ૧૫ પ્રતિલેખના.
(૮) ર૭ અાગારા, ૯ કોટિવિશુદ્ધિ
(૨૯) ૨૮ લબ્ધિ, ૮ પ્રભાવક
(૩૦) - પાપપુનવર્ઝન, ૭ શોધિા.
(૩૧) ૩૦ મહામોહ બંધસ્થાન વર્ઝન, ૬ અંતરંગારિવર્જન. (૩૨) ૩૧ સિદ્ધગુણોનું અનુકીર્તન, ૫ જ્ઞાનનું અનુકીર્તન. (૩૩) ૩૨ જીવરક્ષક, ૪ ઉપસર્ગ વિજેતા.
(૩૪) ૩૨ દોષરહિત વંદનાના અધિકારી, ૪ વિકથારહિત. (૩૫) ૩૩ અશાતનાવર્ડ, ૩ વીર્યાચાર. (૩૬) ૩૨ પ્રકારની ગણિસંપદા, ૪ વિનય.
