________________
૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
અહિંસા-પાલનની પ્રથમ અને ચરમ કક્ષા
– પૂ. શ્રી વિજયપૂર્ણચંદ્રસૂરિજી મહારાજ
અહિંસા-પાલનની પ્રથમ કશા કંઈ અને ગરમ કથા કઈ? ધર્મની બારાખડી શીખી રહેલો દયાનું પાલન કઈ રીતે કરે, અને આ બારાખડી શીખીને ધીમે ધીમે જ્ઞાનનું ચરમ-શિખર સર કરી રહેલો દયાની આરાધના કઈ રીતે કરે? આ બે કક્ષામાં ભેદ તો રહેવાનો જ! એનું દિગ્દર્શન મેળવવાનો પ્રયાસ એક સુભાષિતના માધ્યમે કરીએ. સુભાષિત ચરમ કાની અહિંસા-સાધનાનું સ્વરૂપ દર્શાવતાં કહે છે કે, જેમ મને માત્ર પ્રાપ્રિય છે, એમ સર્વ આવીને પોતાના પારા ઊષ છે.આ જાતની અભૌમ દષ્ટિથી સાધુઓ વયાનું આગરા કરતા હોય છે.
અહિંસાપાલનની આ રીત ચરમકક્ષાની થઈ, તો પ્રથમ કક્ષાની અહિંસાપાલનની રીત એ હોઇ શકે કે, સામા જીવને દુ:ખ ન થાય, એ માટે એના પ્રાણની રક્ષા કરવી! સ્વની જેમ સર્વને સમજવા, અને એથી સ્વની રક્ષા કરવા સર્વની રક્ષા કરવી, આ અહિંસા સાધવાની ચરમકક્ષા ગણાય, તો સ્વ અને સર્વની સરખામણી વિના માત્ર સામાને દુઃખથી બચાવવા ખાતર જ અહિંસાનું પાલન કરવું, આ પ્રથમ કક્ષાની અહિંસા-સાધના થઈ! ઉપર-ઉપરથી કોઈ વિશિષ્ટ ભેદ જણાતો ન હોવા છતાં આ બે જાતની સાધનામાં આભ-ગા જેવો જે ભેદ છુપાયો છે, એને પ્રકાશમાં લાવવા જરા ઊંડા ઉતરીને આ વિષયને વિચારીએ :
ન
એક દર્દી બીમાર છે, રોગોથી એ કણસી રહ્યો છે. એનું દુઃખ દૂર કરવા ડૉક્ટ૨ પ્રયાસ કરે છે. દર્દીનું દર્દ જો કે ડૉક્ટરના જિગર પર તો કોઈ જખમ જગવી શકતું નથી, છતાં એનામાં સામાના દુઃખને દૂ૨ ક૨વાની ભાવના જરૂર રહી છે. માટે જ એ દવા કરી રહ્યો છે. પ્રથમ કક્ષાની અહિંસા-સાધના એક અપેક્ષાએ આ ડૉક્ટરની પ્રવૃત્તિ સાથે સરખાવી શકાય.
હવે આગળ વધીએ : આ જ દર્દીનું દુઃખ દૂર કરવા એ પતિ હોય તો એની પત્ની, દીકરી હઔય તો એની મા અને મિત્ર હોય તો એનો જિી મિત્ર પણ પ્રયાસ કરે છે. આ પ્રયાસમાં અને ડૉક્ટરના પ્રયાસમાં ઘણું અંતર હોય છે. ડૉક્ટર દર્દીની વેદનાને વેદના રૂપે જ નિહાળે છે, જ્યારે દર્દીની વેદનાને પત્ની, મા અને મિત્ર પોતાની જ વેદના ગણીને, એ વેદનાથી જાતને
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તરફથી સંઘના ઉપક્રમે વીસ વર્ષથી દર રવિવારે સેવા આપનાર હાડકાંના દર્દીના નિષ્ણાત ડૉ. જમશેદ પીઠાવાલા અને એમના સ્ટાફના સભ્યોના સન્માનનો કાર્યક્રમ રવિવાર તા. ૧૩-૧-૨૦૦૨ના રોજ સંઘના કાર્યાલયમાં યોજવામાં આવ્યો હતો.
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘમાં ડૉ. જમશેદ પી. પીઠાવાલા છેલ્લા વીસ વરસથી હાડકાંના દર્દીઓ માટે દર રવિવારે નિયમિતપણે સવારે ૧૦.૩૦ થી ૧.૩૦ કલાક સુધી સંઘના કાર્યાલયમાં નિ:શુલ્ક સેવા આપે છે. વીસ વર્ષનો રેકર્ડ છે કે આ સેવા કોઈપણ રવિવારે હજુ સુધી બંધ રાખવામાં આવી નથી. તહેવાર હોય તો પણ બંધ રાખવામાં આવતી નથી. પછી ભલે એ તહેવાર પારસી પટેટીનો કેમ ન હોય !
ડૉ. પીઠાવાલાની સાથે કામ કરતાં એમના સ્ટાફના માણસો પણ એટલા જ સેવાભાવી, વિનયશીલ અને મિલનંસાર સ્વભાવના છે. તેઓ નિ:સ્વાર્થપણે બધાંને ખુબ જ સારી રીતે માલીશ અને બીજી ટ્રીટમેન્ટ બતાવીને હસતાં મોઢે સારા કરે છે. ડૉ. જમશેદ પીઠાવાલાએ એવા દર્દીઓને સાજા કર્યા છે જેઓના ઓપરેશનની તારીખ નક્કી કરવામાં આવી હોય પણ પછી ઓપરેશન કરાવવું ન પડ્યું હોય. એવા એક ભાઈ આ સન્માન સમારંભમાં હાજર હતા. ડૉ. પીઠાવાલાએ એવા અનેક દર્દીઓને ઓપરેશનમાંથી બચાવ્યા છે.
સંઘના મંત્રી ડૉ. ધનવંત તિલકરાય શાહએ કાર્યક્રમનું સંચાલન કર્યું હતું,
ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૨
મુક્ત કરવા, દર્દીના દુઃખને દૂર હટાવવા અંદરની લાગણીપૂર્વક મળે છે. પ્રથમ રીતમાં દર્દી અને ડૉકટ૨: આ બે જુદાં અસ્તિત્ત્વ છે, બીજી રીતમાં દર્દી અને એના સગાં વચ્ચે જાણે અભેદ જોવા મળે છે અને આ કારણે ડૉક્ટરના હાથ કરતાં એ સગાઓના હાથમાં વધુ હૂંફ, વધુ વાત્સલ્ય અને વધુ પ્રેમભાવના નીતરતી હોય છે.
ડૉ. જમશેદ પી. પીઠાવાલાનું સન્માન
આ જ વાત હવે અહિંસા-પાલનની સાથે સરખાવીએ; સામાન્ય માનવી અથવા તો પ્રાથમિક કક્ષાનો અહિંસાનો આરાધક સામા જીવના દુ:ખથી દુઃખિત થઇને અને બચાવવા મથે છે, સામાનું દુઃખ અને આમાનું જ દુ:ખ લાગે છે, એથી એની આરાધનામાં પ્રાથમિક કક્ષાના પ્રેમ-વાત્સલ્ય જ જોવા મળે છે. આ જ આરાધના જ્યારે આગળ ને આગળ વધે છે, ત્યારે આવા ભેદનો છેદ ઊડી જાય છે એને એ જ આરાધના આત્મોપમ બને છે.
આરાધક જ્યારે સર્વ જીવો પ્રત્યે આત્મોપમ દૃષ્ટિ ધરાવતો બની જાય છે, ત્યારે એના હૈયામાં માતા, ભાઈ, પતિ અને પિતા કરતાંય કંઈ ગણું વધારે વાત્સલ્ય છલકાય છે અને સામા જીવને પોતાના ગાવાની વિશ્વ-વાત્સલ્ય દૃષ્ટિનું ઉદ્ઘાટન થાય છે. એથી ઘા સામા પર થાય, તો ય એ ધાના જખમ એના પર ઊઠે છે. ચાબૂક સામા પર ફટકારાય, તો ય સોળ એના પોતાના બરડામાં ઊઠે છે. ટૂંકમાં, સામાનું દુ:ખ ક્યારેક સામી વ્યક્તિ કરતાં પણ એને વધુ વેદના વિહ્વળ બનાવી જાય છે. અને પોતાની આ વિચિત્ર-વિલક્ષણ વેદનાને સમાવવા જ એ સામાનાં દુ:ખ દૂર કરવા મથે છે. આ આત્મોપમદ્રષ્ટાની અહિંસા-આરાધના થઈ.
આવો આરાધક નાના-મોટા કોઈપણ જીવને દુ:ખી જુએ કે એનું પોતાનું કાળજું કપાઈ જાય છે, અને કપાતા આ કાળજાને ઠારવા જ એ સામા જીવની સારસંભાળ લે છે. એનું હૈયું આટલું બધું ફૂલકોમળ હોવા છતાં પાછી એની વિચિત્ર-વિશેષતા તો એ હોય છે, કે જાત પરના દુખને આર્ય સહી હોવા એ વજ્ર જેવા કઠોર કાળજાનો ધારક હોય છે. આમ ‘વજ્રદિપ કઠોરાણિ અને મૃદુનિ કુસુમાદપિ'ની ઉક્તિ આત્મોપમ રીતે અહિંસાની આરાધના કરનારના જીવનમાં સાચા અર્થમાં ચરિતાર્થ થતી જોવા મળે છે.
܀܀
ડૉ. પીઠાવાલા સંઘ સાથે કેવી રીતે જોડાયા તેની વિગતવાર વાત રજૂ કરવામાં આવી. એમની સેવાને બિરદાવવા માટે સંઘના પ્રમુખશ્રી રસિકલાલ લહેરચંદ શાહ, ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ ડૉ. રમાલાલ ચીમનલાલ શાહ, મંત્રી-શ્રીમતી નિરુબહેન શાહે પ્રાસંગિક વક્તવ્યો રજૂ કર્યાં હતાં.
ત્યાર પછી ડૉ. પીઠાવાલાનું સન્માન આકર્ષક સ્મૃતિચિહ્ન આપીને અને શાલ ઓઢાડીને કરવામાં આવ્યું. તદુપરાંત એમના સ્ટાફના સભ્યોનું તથા વ્યવસ્થા માટે માનદ્ સેવા આપનાર શ્રીમતી જયાબહેન વીરાનું સન્માન શ્રી ભુપેન્દ્રભાઈ જરી તથા અન્ય પદાધિકારીઓ અને ઉપસ્થિત મહાનુભાવો દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું અને દરેકને સુંદર ભેટ આપવામાં આવી હતી.
ડૉ. મીઠ પીઠાવાલાએ પોતાના વક્તવ્યમાં જણાવ્યું કે "શ્રી મુંબાઈ જૈન યુવક સંઘે મને સેવા કરવા માટે જે પ્લેટફોર્મ તૈયાર કરી આપ્યું તે માટે હું હમેશાં તેમનો ઋણી રહીશ. સેવા કરવા ઘણાં તૈયાર હોય છે પણ સેવા ક૨વાનો મોકો કે વ્યવસ્થા ન હોય તો સેવા કેમ થાય?’ ડૉ. પીઠાવાલાએ સંઘના બધા હોદ્દેદારોનો તથા ભૂતપૂર્વ પ્રમુખ ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહનો ભાવવિભોર થઈ હર્ષાયુ સાથે ખૂબ ખૂબ આભાર માન્યો હતો.
અંતમાં આભારવિધિ અને અલ્પાહાર પછી કાર્યક્રમ પૂરો થયો હતો. અમને જણાવતાં આનંદ થાય છે કે ડૉ. પીઠાવાલાએ હવે પોતાના સુપુત્ર રોમંદને પા હાડકાંની સારવાર માટે તૈયાર કર્યો છે. B મંત્રીઓ
