________________
જૈન કોસ્મોલોજી
પ્રકીર્ણક
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
- ૫ - શરીરોને વિષે અનેક વિષય સ્થાપના પ્રદર્શક યંત્ર
સંસારી તમામ જીવો શરીરવાળા જ હોય છે જે શરીર વગરના હોય તે એક માત્ર સિદ્ધ ભગવંતો. સંસારી સઘળા જીવોનાં શરીર અંગે પાંચ પ્રકાર પડે છે. (૧) ઔદારિક શરીરઃ ઔદારિક વર્ગણાના પુદ્ગલોનું જે બનેલું છે, તે ઔદારિક શરીર કહેવાય. તે આપણા સર્વને (મનુષ્યોને) તથા તિર્યંચોને (પશુ-પક્ષી-ઝાડ-પાનાદિને...) હોય છે. (૨) વૈક્રિય શરીર : વૈક્રિય વર્ગણાના પુદ્ગલોનું જે બનેલું છે, તેને વૈક્રિય શરીર કહેવાય છે. તે દેવો તથા નારકી જીવોને ભવાશ્રયી (જન્મથી) હોય છે અને લબ્ધિવાલા મનુષ્યોને તથા અમુક પંચે. તિર્યંચોને તથા બાદર વાયુકાયને પણ હોય છે. (૩) આહારક શરીર : આહારક વર્ગણાના પુદ્ગલોમાંથી જે બનેલું છે, તેને આહારક શરીર કહેવાય. તે માત્ર આમર્યાદિ ઔષધિવાળા ૧૪ પૂર્વધારી મુનિને જ હોય. તત્ત્વોની વિચારણા કરતા ક્યારેક શંકા ઊભી થાય ત્યારે તથા તીર્થંકર પ્રભુની સમવસરણાદિની ઋદ્ધિ જોવા માટે આ શરીર બનાવીને તેને આહારક શરીરને) વિચરતા તીર્થકર પ્રભુની પાસે મોકલે છે. (૪) તૈજસ શરીર : તૈજસ વર્ગણાના પુદગલોનું જે બનેલું છે તે તૈજસ શરીર કહેવાય. આ શરીર સઘળા સંસારી જીવોને અનાદિકાલથી સાથે જ હોય છે. આ શરીરના કારણે જ આપણાં શરીરમાં ગરમી રહે છે અને જીવ જે ખોરાક લે છે તેનું પાચનાદિ થાય છે. (૫) કાર્પણ શરીર : આત્મા ઉપર લાગેલો જે અનાદિકાલથી કર્મોનો જથ્થો-સમૂહ તેનું જ નામ કાર્પણ શરીર. આ શરીર પણ સઘળા સંસારી જીવોને હોય જ છે. ચાલો હવે આ પાંચે શરીરોના વિશેષ ભેદો તરફ એક નજર નાંખીએ... ક્રમ ઘટાવવાનો વારો | દારિક શરીર | વૈક્રિય શરીર | આહારક શરીર | તેજસ શરીર | કાર્મણ શરીર
| કારણકૃત વિશેષ | સ્કૂલ પુદ્ગલોનું | ઔદારિકથી સૂક્ષ્મ | વયિથી સૂક્ષ્મ | આહારકથી સૂક્ષ્મ તેજસથી સૂક્ષ્મ... ૨ પ્રદેશ સંખ્યામૃતવિશેષ અતિ અલ્પ
દા.થી અનંતગુણ | વૈક્રિયથી અનંતગુણ | આહારકથી અનંતગુણ | તૈજસથી અનંતગુણ ૩ સ્વામિકૃત વિશેષ સર્વ તિર્યંચ-મનુષ્ય દેવ-નારક, ગર્ભજતિર્યંચ| કોઈક ૧૪ પૂર્વધરને... | સર્વ સંસારી જીવ... | સર્વ સંસારી જીવ...
નર + બાદર પર્યા. આમર્યાદિ લબ્ધિથી
વાયુકાય ૪ | વિષયકૃત વિશેષ... ઉર્ધ્વ પાંડુકવને, તિ, | અસંખ્ય દીપ-સમુદ્ર મહાવિદેહ સુધી લોકાન્ત
(વિગ્રહગતિમાં) રુચકદ્વીપના સુચક પર્વત,
(ને પરભવ જતા...)
લોકાન્ત અધોગ્રામમાં ૫ | પ્રયોજનકૃત વિશેષ ધર્માધર્મ-મોક્ષપ્રાપ્તિ | એક-અનેક, સ્થૂલ-બાદર | સૂક્ષ્મસંશયછેદવા... વા | શ્રાપ-વરદાન-તેજલેશ્યા સંસાર-પરિભ્રમણ
સંઘ સહાયાદિન નિમિત્તક | જિનઋદ્ધિ દર્શનાદિ. અન્ન-પાચનાદિ નવો કર્મબંધ ૬ | પ્રમાણકૃત ભેદ સાધિક ૧૮%યોજન સાધિક ૧લાખ યોજના ૧ હાથ પ્રમાણ ... સંપૂર્ણ લોકાકાશ સંપૂર્ણ લોકાકાશ ૭ | અવગાહનાકૃત ભેદ આહા .થી સંખ્યગુણ | ઔદા થી સંખ્યગુણ | અસંખ્ય-આકાશપ્રદેશમાં | વૈક્રિયથી અસંખ્યગુણ | તૈજસ તુલ્ય પ્રદેશ... પ્રદેશમાં... પ્રદેશમાં...
પ્રદેશમાં... ૮ |સ્થિતિકૃત ભેદ.. જધ. અન્તર્મુહૂર્ત જઘ. ૧OO૦વર્ષ, જવ અંતર્મુહૂર્ત ભવ્યને અનાદિ સાત | તૈજસ વ્યાખ્યા
ઉત્ક. ૩પલ્યોપમ ઉત્ક. ૩૩ સાગરો. | ઉત્કૃ.અંતમુહૂર્ત અભવ્યને અનાદિ અનંત | મુજબ
વિક્રિય સંબંધી જઘ. ૪ અંતર્મુહૂર્ત
ઉ. અર્ધ માસ... અલ્પબહુતભેદ | વૈક્રિયથી અસંખ્યગુણ અસંખ્ય...
C000ઉત્કૃષ્ટ કાળે અનંત
અનંત... અત્તર૩૩ સાગરો. સાધિક.. આવલિકાનાં અસંખ્ય | અર્ધપુલ પરાવર્ત અંતર નથી...
અંતર નથી... એક જીવાશ્રયી...
ભાગ.પુગલ પરાવર્ત સમય જેટલા
સુધી
સુધી.
૧૧ અનેક જીવાશ્રયી... | અંતર નથી...
અંતર નથી...
જઘ. ૧ સમયઅંતરું
અંતર નથી...
અંતર પડે જ નહીં.
ઉત્કૃ. ૬ માસ
ની ૨૧૧)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
