Book Title: Gyandhara
Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Saurashtra Kesari Pranguru Jain Philosophical and Literary Research Centre
View full book text
________________
O
C જ્ઞાનધારા
OC
કિંચિતમાત્ર ભી આહાર કરતા હૈ ઉસે ચાતુર્માસિક પ્રાયશ્ચિત્ત આતા હૈ. ઇસ સન્દર્ભ મેં ‘પોસવણ’ મેં આહાર કરતા હૈ ઉસે ચાતુર્માસિક પ્રાયશ્ચિત્ત આતા હૈ. ઇન સન્દર્ભ મેં ‘પોસવણ’ શબ્દ સમગ્ર વર્ષાવાસ કા સૂચક નહીં હો. કિસી દિન વિશેષ કા સૂચક હો સકતા હૈ, સમગ્ર વર્ષાકાલ કા નહીં. ક્યોંકિ સમ્પૂર્ણ વર્ષાવાસ મેં આહાર કા નિષેધ સમ્ભવ નહીં હૈ.
પુન: ભી કહા ગયા હૈ કિ જો ભિક્ષુ અપર્યુષણ કાલ મેં પર્યુષણ કરતા હૈ ઔર પર્યુષણ કાલ મેં પર્યુષણ નહીં કરતા હૈ, વહ દોષી હૈ (નિશીથ ૧૦/૪૩). ઇસ પ્રસંગ મેં ભી ઉસકા અર્થ એક દિન વિશેષ કરના હી અધિક ઉચિત પ્રતીત હોતા હૈ.
(૩) નિશીથ મેં પોસવણ કા એક અર્થ વર્ષાવાસ કે લિએ સ્થિત હોના ભી હૈ. ઉસ મેં કહા હૈ કિ જો ભિક્ષુ વર્ષાવાસ કે લિએ સ્થિત (વાસાવાસં રજ્જોસવિયીસ) હો કર ફિર ગ્રામાનુગ્રામ વિચરણ કરતા હૈ વહ દોષ કા સેવન કરતા હૈ. ઐસા લગતા હૈ કિ પર્યુષણ વર્ષાવાસ કે લિએ એક સ્થાન પર સ્થિત હો જાને કા એક દિન વિશેષ થા જિસ દિન શ્રમણ સંઘ કો ઉપવાસપૂર્વક કેશલોચ, વાર્ષિક પ્રતિક્રમણ (સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ) ઔર પોસવણકલ્પ (વર્ષાવાસ કે નિયમો) કા પાઠ કરના હોતા થા.
પર્યુષણ (સંવત્સરી) પર્વ કબ ઔર ક્યોઁ ?
પ્રાચીન ગ્રંથોં વિશેષ રૂપ સે કલ્પસૂત્ર એવું નિશીથ કે દેખને સે યહ સ્પષ્ટ હોતા હૈ કિ પર્યુષણ મૂલતઃ વર્ષાવાસ કી સ્થાપના કા પર્વ થા. યહ વર્ષાવાસ કી સ્થાપના કે દિન મનાયા જાતા થા. ઉપવાસ, કેશલોચ, સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ એવું પ્રાયશ્ચિત્ત, ક્ષમાયાચના (કષાયોપશમન) ઔર પોસવણાકમ્પ (પર્યુષણ-કલ્પ=કલ્પસૂત્ર) કા પારાયણ ઉસ દિન કે આવશ્યક કર્તવ્ય થે. ઇસ પ્રકાર પર્યુષણ એકદિવસીય પર્વ થાય. યદ્યપિ નિશીથચૂર્ણ કે અનુસાર પર્યુષણ પર્વ કે અવસર પર તેલા (અષ્ટમ ભક્ત) કરનાં આવશ્યક થા. ઉસ મેં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ હૈ કિ ‘પજ્જોસવણાએ અઠ્ઠમ ન કરેઈ તો ચઉગુરુ', અર્થાત્ જો સાધુ ં પર્યુષણ કે અવસર પર તેલા નહીં કરતા હૈ તો ઉસ કે ગુરુ ચાતુર્માસિક પ્રાયશ્ચિત્ત આતા હૈ. ઇસકા અર્થ કિ પર્યુષણ કિ આરાધના કા પ્રારમ્ભ ઉસ દિન કે પૂર્વ ભી
૧૩૯
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
