Bhasha Rahasya Prakaran Part 01

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 137

૧૧૬
ભાષારહસ્ય પ્રકરણ ભાગ-૧ | તબક-૧ | ગાયા-૨૫
टीs:
स्थापनायां वर्तमाना स्थापनासत्या भण्यते, कीदृशी? अवगतः प्रमितो भावार्थरहितः=योगार्थविनिर्मुक्तः सङ्केतो यस्याः सा । उदाहरणमाह - यथा जिनप्रतिमायां जिनशब्द इति ।
अयं भावः; जिनशब्दो यथा भावजिने प्रवर्त्तते तथा स्थापनाजिनेऽपि निक्षेपप्रामाण्यात्, नानार्थानां च शब्दानां प्रकरणादिमहिम्नैव विशेषे नियमनमिति, यत्र प्रकरणादिबलाद् बहुशो भावे प्रवर्तमानानामपि शब्दानां नियन्त्रितशक्तितया स्थापनाप्रतिपादकत्वप्रतिपत्तिस्तत्र स्थापनासत्यत्वमिति ।
एतेनाऽचेतनायां प्रतिमायामर्हदादिपदं प्रतिपादयतामजीवे जीवसंज्ञेति वदतामपहत सर्वस्वम्, एवम्भाषण स्थापनासत्यत्वप्रतिपादकसूत्रोन्मूलनेनाऽर्हदादीनामाशातनयाऽनन्तसंसारित्वप्रसंगादित्यन्यत्र विस्तरः ।
सद्भावस्थापनायां च शक्तिः “व्यक्त्याकृतिजातयः पदार्थ” (न्या.स. २/२/६८) इति वदतां गौतमीयादीनामप्याभिमता, न च गवादिपदानां लाघवाद् गोत्वविशिष्ट एव शक्तिः, आकृत्यादौ तु लक्षणैव, सूत्रं त्वन्याभिप्रायकमिति वाच्यम्, आनुशासनिके गुरावप्यर्थे शक्त्यङ्गीकारात्, निक्षेपानुशासनस्य च स्थापनायामपि सत्त्वात्, असति बाधके तत्रापि शक्तेरिति दिग् ।
अस्तु वा तत्र निरूढलक्षणा तथापि सङ्केतशब्देन तदाश्रयणान्न दोष इति दिग् । अथ . सम्मतसत्यालक्षणाक्रान्तैवेयमिति चेत् ? न, उपधेयसाङ्कर्येऽप्युपाध्योरसाङ्कर्यात् ।।२५।। टोडार्थ :
स्थापनायां ..... साङ्कर्यात् ।। स्थापनामा ती भाषानी स्थापना eोय तनी स्थापनामा त પદથી વાચ્ય બોલાતી એવી ભાષા, સ્થાપના સત્ય કહેવાય છે.
સ્થાપના ત્યભાષા કેવી છે ? તેથી કહે છે – અવગત એવા=નિર્મીત એવા, ભાવાર્થ રહિત સંકેત=વ્યુત્પત્તિ અર્થથી રહિત એવો સંકેત છે જેને એવી તે=ભાષા, સ્થાપનાસત્ય છે. ઉદાહરણને કહે છે – જે પ્રમાણે જિનપ્રતિમામાં જિન શબ્દ આ જિત છે એ પ્રકારનો વચનપ્રયોગ. 'इति' श६ ४iतनी समाप्ति माटे छे.
આ ભાવ છે=ગાથાના કથનનો આ ભાવ છે – જિન શબ્દ જે પ્રકારે ભાવજિનમાં પ્રવર્તે છે તે પ્રકારે સ્થાપનાજિતમાં પણ પ્રવર્તે છે; કેમ કે વિક્ષેપનું પ્રમાણપણું છેઃસ્થાપનાવિક્ષેપનું પ્રમાણપણું છે. અને જુદા જુદા અર્થવાળા શબ્દોનું પ્રકરણ આદિના મહિમાથી જ વિશેષમાં નિયમન છે, એથી