________________
બત્રીશી-૧૮, લેખાંક-૯૭
રે; ઈષ્ટ અર્થમાં જાણીએ રે, અંગારનો વર્ષ રે...
૧૦૬૫
શંકા-ચૈત્યવંદનના અવસરે સ્વાધ્યાયાદિનો કે વેપારાદિનો અનવસર છે. આમાં સ્વાધ્યાયાદિ એ વિહિત અન્ય ક્રિયા છે, વેપારાદિ એ અવિહિત અન્યક્રિયા-પ્રતિપક્ષ છે, આ વિહિત કે અવિહિત અન્યનું આકર્ષણ રહ્યા કરે તો, ક્યાં તો ચૈત્યવંદન કરશે જ નહીં, ને ક્યાં તો ક૨શે તો પણ મન સ્વાધ્યાયાદિમાં કે વેપારાદિમાં રમ્યા કરશે. આ ચૈત્યવંદન પ્રત્યેનો અનાદર છે એ વાત સાચી, ને તેથી નુકશાન થશે એ પણ બરાબર. પણ એ વખતે સ્વાધ્યાયાદિનો રાગ જો હશે.તો એનાથી લાભ પણ થશે ને !
સમાધાન-ચૈત્યવંદન અવસરે સ્વાધ્યાયનો રસ એ અનવસરીય સ્વાધ્યાયનો રસ છે. એ ચૈત્યવંદનની જેમ વિહિત સ્વાધ્યાય અંગે પણ અંગારાની વૃષ્ટિ સમાન જ છે, કારણ કે અનવસરીય સ્વાધ્યાયનો રસ અવસરોચિત સ્વાધ્યાયના અનાદરમાં પરિણમી શકે છે.
=
(૭) રોગદોષ ઃ અનુષ્ઠાન કરતાં કરતાં ચિત્ત કંઈક વિચિત્ર પીડા અનુભવે કે એ પીડા વધતાં વધતાં ‘હવે પછી આ અનુદાન કરવું જ નહીં’ એ રીતે ચિત્તભંગ થઈ જાય તો આ રુદોષ છે. આવી અવસ્થામાં ક્યાં તો અનુષ્ઠાન થાય નહીં. ને ક્યાં તો બળાત્કારે મનને મારીને અનિચ્છાએ થાય. સાચું અનુષ્ઠાન તો એ જ છે જે શુભભાવથી થતું હોય ને શુભભાવને વધારતું હોય. આ સદનુષ્ઠાન છે. પણ રોગદોષની હાજરીમાં નથી એ શુભભાવથી થતું (કારણ કે બળાત્કારે થાય છે) કે નથી એ શુભભાવને વધારતું (કારણ કે નન્માવેન જ્યા પુળ વિરિયા તન્માવવુડ્ડિી જે ભાવથી ક્રિયા કરાતી હોય તે ભાવને તે ક્રિયા વધારતી હોય છે. પ્રસ્તુત ક્રિયા શુભભાવથી થતી નથી તો તો શુભભાવને વધારે પણ શી રીતે ?) તેથી એમાં સદનુષ્ઠાનપણું જ રહી શકતું નથી. ને તેથી એ અનનુષ્ઠાન જ છે. અર્થાત્ ભોજનાદિક્રિયા જેમ અનુષ્ઠાન નથી એમ આ પણ અનુષ્ઠાન
