________________
૧૧૭૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ પ્રવૃત્તચક્રજીવો તે છે જેઓએ બે યમનો સમાશ્રય કરેલો છે, જેઓ બાકીના બે યમના અત્યંત અર્થી છે અને જેઓ શુશ્રુષા વગેરે ગુણોથી યુક્ત છે. આશય એ છે કે પ્રવૃત્તચક્રયોગી જીવો ઇચ્છાયમ અને પ્રવૃત્તિમસ્વરૂપ પ્રથમ બે યમના સમાશ્રય = આધારભૂત હોય છે. સ્થિરયમ અને સિદ્ધિયમ... આ બે શેષયમના સદુપાયમાં પ્રવૃત્તિ કરવા દ્વારા તેઓ અત્યંત અર્થી હોય છે. તથા શુશ્રુષા, શ્રવણ, ગ્રહણ, ધારણ, વિજ્ઞાન, ઊહાપોહ આ શુશ્રુષાદિગુણોથી યુક્ત હોય છે.
ઈચ્છાયમ વગેરેનું વર્ણન આ જ બત્રીશીમાં હવે પછી આગળ કરવાના છે. સદુપાયમાં શક્ય પ્રવૃત્તિ હોય તો વાસ્તવિક અર્થી કહેવાય. એટલે કે સ્થિરયમ અને સિદ્ધિયમના જે સમ્યઉપાયો હોય એમાં પણ આ જીવો યથાશક્તિ પ્રવૃત્તિ કરતા હોય છે. જો આ ન હોય તો એ બે યમનું અર્થીપણું આત્મવંચના પણ બની રહે.
આયદેશમાં જન્મ અપાવનાર પુણ્યના પ્રભાવે જીવ ગોત્રયોગી બને છે.
યોગીકુલમાં જન્મ અપાવનાર પુણ્યના પ્રભાવે જીવ દ્રવ્યથી કુલયોગી બને છે. પુરુષાર્થ દ્વારા કેળવેલા આંશિક ક્ષયોપશમથી જીવ ભાવથી કુલયોગી બને છે. વિશેષ પ્રકારનો પુરુષાર્થ.. વિશેષ ક્ષયોપશમ... આનાથી જીવ ભાવથી પ્રવૃત્તચયોગી બને છે. ટૂંકમાં કુલ યોગીના ગુણધર્મ (સર્વત્ર અદ્વેષ વગેરે) તો જોઈએ જ, અને સાથે ઇચ્છા કે પ્રવૃત્તિ કક્ષાના યમ પણ પ્રવૃત્તચકયોગી બનવા માટે જરૂરી હોય છે. એટલે જણાય છે કે દેશવિરત કે સર્વવિરત જીવો જ પ્રવૃત્તચક્રયોગી હોય છે.
જેઓને યોગ સિદ્ધ થઈ ગયો છે એવા યોગીએ નિષ્પન્ન યોગી છે. આ ચારમાંથી કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચયોગી જીવોને શાસ્ત્રથી = યોગશાસ્ત્રથી તે તે વિવિધ રીતે પ્રસિદ્ધ યોગની સિદ્ધિરૂપ
