________________
૧૧૭૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ છતાં પાલન પોતાની ઈચ્છા મુજબ ઓછું-વતું કરે, વહેલું મોડું કરે... તો આ બધું ઇચ્છાયમ છે, કારણકે (૧) આમાં નિર્દભ ઇચ્છા છે અને (૨) મુખ્યતયા શાસ્ત્રવચન મુજબ નહીં, પણ પોતાની ઈચ્છા મુજબ પાલન થઈ રહ્યું છે, બાકીમાં પ્રમાદ સેવાતો હોય. આમ આ બે કારણે ઇચ્છાની પ્રધાનતા હોવાથી આ ઈચ્છાયમ કહેવાય છે.
જેને નિર્દભ ઇચ્છા નથી. એટલે કે કોઈપણ ભૌતિક ઇચ્છા જેમાં વ્યક્તરૂપે કે સંસ્કારરૂપે ઘુસી ગયેલી ન હોય, એવી યમપાલનની નિર્દભ ઇચ્છા નથી... અથવા જેને સાધકો પ્રત્યે અંદર બહુમાન વગેરે રૂપ શુભભાવ ઉલ્લસતો નથી... એવા જીવનું શાસ્ત્રાનુસારી સંપૂર્ણ પાલન પણ ખજવા-આગિયા જેવું છે. જ્યારે આ ભાવપૂર્વકનું આંશિક પાલન પણ સૂર્ય સમાન છે. આ વાત યોગદષ્ટિસમુચ્ચયગ્રંથની ૨૨૩મી ગાથામાં કરેલી છે.
જેમાં ઉપશમભાવની પ્રધાનતા છે એવું અહિંસા વગેરે યમોનું અવિકલ પાલન શાસ્ત્રમાં જ્યારે જે રીતે કહ્યું હોય ત્યારે તે જ રીતેસંપૂર્ણ વિધિપૂર્ણ પાલન એ પ્રવૃત્તિયમ છે. જે પાલનમાં વિહિતકાળની જાળવણી વગેરે બાબતોમાં કચાશ હોય તે ઇચ્છાયમ જ ગણવો.
શંકા - એમાં પણ અહિંસાદિની જેટલા અંશમાં પ્રવૃત્તિ છે એને નજરમાં રાખીને એને પણ પ્રવૃત્તિયમ કહીએ તો?
સમાધાન - આમ ન કહેવું. માત્ર તેવા પ્રકારની તેટલી સ–વૃત્તિના કારણ એને પ્રધાન ઇચ્છાયમ કહી શકાય.
આ પ્રવૃત્તિયમમાં ઉપશમપ્રધાનતા છે, જે ઇચ્છાયમમાં નહોતી. ઉપશમની પ્રધાનતા છે એનો અર્થ રાગ-દ્વેષના તોફાનો નથી ને વીર્યની પ્રબળતા હોવાથી પ્રમાદ નથી. તેથી વિકલતા લાવનાર કોઈ કારણ ન રહેવાથી આ પાલન અવિકલપણે થતું હોય છે.
