________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૯
૧૧૮૧ શ્રીયોગદષ્ટિસમુચ્ચયગ્રંથ (૨૧૫)માં ઈચ્છાનો તાદ્ધકથાપ્રીતિયતા અને તથાકવિપરિણામિની એવા જે બે વિશેષણ કહ્યા છે, એમાં તથાડવિપરિણામિની વિશેષણનો અર્થ કર્યો છે તદુભાવસ્થિરત્વેન... એટલે કે તે ભાવની સ્થિરતાના કારણે ઇચ્છા અવિપરિણામિની છે. આના બે અર્થ થઈ શકે – (૧) અહિંસા વગેરેની વાતોમાં જો રુચિ આનંદ છે... તો એનાથી વિપરિણામ = વિપરીત પરિણામ = હિંસા (યુદ્ધમાં સંહાર વગેરે) વગેરેની વાતોમાં એવા તીવ્ર રુચિઆનંદ ન જોઈએ... અથવા (૨) અન્ય પરિસ્થિતિમાં પણ વિપરિણામ = વિમુખ પરિણામ ન થઈ જવા જોઈએ... એટલે કે યમપાલનની રુચિ મરી જાય એવું ન થવું જોઈએ... આ તભાવસ્થિરત્વ છે. એ હોય તો જ ઇચ્છાયમ કહેવાય.
શ્રી યોગવિંશિકાગ્રંથમાં “અવિપરિણામિની' નથી, પણ વિપરિણામિની' છે ને એનો અર્થ એવો કર્યો છે કે વિવક્ષિત ઇચ્છા વિધિર્તા પ્રત્યેના બહુમાનાદિથી ગર્ભિત અને સ્વઉલ્લાસને અનુસરીને થોડો ઘણો પણ અભ્યાસ (પ્રયત્ન) કરાવનાર એવા વિચિત્ર પરિણામને પેદા કરનારી હોવી જોઈએ, તો ઈચ્છાયોગ બને. આમાં વિધિ અને કર્તા પ્રત્યેના બહુમાનાદિ જણાવ્યા એટલે અવિધિ અને અકર્તા પર બહુમાનાદિ ન હોય, પણ ઉપેક્ષા-ઉદાસીનતા હોય એમ પણ સમજવું જોઇએ. તથા સ્વઉલ્લાસ... વગેરે જણાવ્યું, એટલે પોતાને એનાથી વિપરીત કરવાનો ઉલ્લાસ ન હોય, અન્ય વિપરીત કર્તા પર પણ આનંદ-ઉલ્લાસ ન હોય એમ સમજવું યોગ્ય લાગે છે.
હવે, આ જ ઇચ્છાયોગ વગેરેની પરસ્પર વિચારણા... ઇચ્છાયોગ વગેરેનું રહસ્ય... ઇચ્છાયોગની નિશ્ચય-વ્યવહારથી વિચારણા... પ્રાતિજજ્ઞાનને જ્ઞાનસાર વગેરે ગ્રંથોમાં અનુભવજ્ઞાન રૂપે કહેલ છે, તો આ અનુભવજ્ઞાન-આત્માનુભવ શું છે? કઈ રીતે એ સાધી શકાય ? વગેરે ક્રમશઃ વિચારીને આ બત્રીશીને પૂરી
