________________
૧૧૮૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ જોવાનું થતું નથી... ને તેથી એની કોઈ ચિન્તા પણ પેદા થતી નથી. આ કહેવાય - “શુદ્ધિવિશેષથી બાધક ચિત્તાનું અનુત્થાન...” અને તેથી અનુષ્ઠાન ચિન્તારહિતપણે નિબંધક થાય છે. આમ, પહેલાં બાધક ચિન્તાના પ્રતિઘાતથી ને પછી ચિન્તાના અનુત્થાનથી... આમ બન્ને રીતે નિબંધકપણે થતું અનુષ્ઠાન એ સ્થિરયોગ કહેવાય છે.
આ સ્થિરયોગમાં થતું અનુષ્ઠાન અને નિર્વિઘ્ન અવસ્થામાં યથાવિહિત થતું પ્રવૃત્તિયોગનું અનુષ્ઠાન આ બન્ને દેખાવે સરખા હોય છે. બે કાષ્ઠતંભ છે. એકને જમીનમાં ખાડો કરી ફીટ કરેલો છે. બીજાને માત્ર સામાન્ય આધાર આપી બેલેન્સ કરી ઊભો રાખ્યો છે.
જ્યાં સુધી પવનનો ઝપાટો કે એવું અન્ય કશું અડ્યું નથી, ત્યાં સુધી બન્ને એક સરખા સીધા ઊભેલા જણાશે. છતાં, જેને સ્થિર કરવામાં નથી આવ્યો એના માટે, “એને કશું અડી ન જાય ને એ પડી ન જાય એની ચિન્તા રહ્યા કરશે ને એવી પરિસ્થિતિ ટાળવી ઈષ્ટ રહેશે... સ્થિરથંભ માટે એવી કશી આવશ્યકતા નથી. બસ આવો જ તફાવત પ્રવૃત્તિયોગ ને સ્થિરયોગ વચ્ચે જાણવો.
સ્થિરયોગના વારંવારના સેવનથી આત્મામાં વિશિષ્મકારના ઉપશમ વગેરે ઉત્પન્ન થવા સાથે અધિકૃત ગુણ સિદ્ધ થાય છે. ને એ થવાની સાથે જ જેઓ એ ગુણથી રહિત છે એવા પણ સ્વસંનિહિતજીવોમાં તે ગુણની સિદ્ધિ થાય છે. આ રીતે અન્યમાં સ્વસદશફળસંપાદક બને (અને એ રીતે પરાર્થસાધક બને) એવી કક્ષાએ પહોંચેલો યોગ એ સિદ્ધિયોગ છે. એટલે જ જેઓએ અહિંસાને સિદ્ધ કરી છે (અર્થાત્ જેઓ અહિંસાના સિદ્ધિયમને પામેલા છે) એવા યોગીઓના સાંનિધ્યમાં હિંસક પશુઓ પણ હિંસા કરવા માટે સમર્થ રહેતા નથી. આવું જ સત્ય વગેરે અંગે પણ જાણવું. સિદ્ધિયોગના (સિદ્ધિયમના) પણ અસંખ્યભેદો છે. એમાં આગળ વધતો જીવ ક્ષયોપશમભાવમાં આગળ વધતાં વધતાં છેવટે ક્ષાયિકભાવને પામે છે.
