________________
૧૧૯૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ બને?
* શંકા - લલિતવિસ્તરાના આ પાઠમાં રૂછuિધાના: જે કહ્યું છે તેનાથી જણાય છે કે ઇચ્છાયોગમાં જેમ ઇચ્છાની પ્રધાનતા હોય છે, તેમ શાસ્ત્ર-સામર્થ્યયોગમાં ક્રમશઃ શાસ્ત્રપ્રધાનતા અને સામર્થ્યપ્રધાનતા હોય છે. અનુષ્ઠાનમાં ઇચ્છાનું અનુસરણ એ જેમ ઇચ્છાપ્રધાનતા તરીકે અભિપ્રેત છે, એમ શાસ્ત્રનું ને સામર્થ્યનું અનુસરણ એ ક્રમશઃ શાસ્ત્રપ્રધાનતા અને સામર્થ્યપ્રધાનતા તરીકે અભિપ્રેત છે, એ જણાય છે. એટલે પ્રશ્ન ઊભો થાય છે કે અસંગઅનુષ્ઠાનને શાસ્ત્રયોગ શી રીતે કહેવાય ? કારણકે એમાં શાસ્ત્રવચનનોને અનુસરવાનું હોતું નથી. માટે તો એને વચનાનુષ્ઠાનથી અલગ પાડ્યું છે.
સમાધાન - આમાં પ્રમાદ ન હોવાથી ઇચ્છાયોગ તો નથી જ. વળી સામર્થ્યયોગ તો શ્રેણિમાં જ માન્યો હોવાથી આ સામર્થ્યયોગ પણ નથી જ. તથા ચંદનગંધન્યાયે ભિક્ષાટનાદિ અનુષ્ઠાન આત્મસાતુ થઈ ગયું હોવાથી શાસ્ત્રવચનોને અનુસરવાનું ન હોવા છતાં એ જેવું શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે એવું જ સહજ રીતે થાય છે, માટે શાસ્ત્રાતિક્રાન્તગોચર ન હોવાથી પણ એ સામર્થ્યયોગ નથી, માટે એ શાસ્ત્રયોગ જ છે. જે શાસ્ત્રયોગ હોય એ વચનયોગરૂપ હોય જ એવો નિયમ બાંધવાની જરૂર નથી, કારણકે ઇચ્છા-શાસ્ત્ર-સામર્થ્ય અને પ્રીતિ-ભક્તિ-વચનઅસંગ... આ બંને જુદી જુદી વિવક્ષાઓ છે.
વળી, યોગવિંશિકામાં અસંગઅનુષ્ઠાન અનાલંબનયોગરૂપ બને છે એમ ૧૯મી ગાથામાં જણાવ્યું છે. વળી આ અનાલંબનયોગ સામર્થ્યયોગથી પ્રવર્તતી પરતત્ત્વ દર્શનની ઈચ્છા-દિક્ષાસ્વરૂપ છે એમ ષોડશકજી (૧૫-૮)માં કહ્યું છે. એટલે જણાય છે કે સામર્થ્યયોગ ઉત્તરકાળે અનાલંબનયોગ હોવાથી ત્યારે અસંગઅનુષ્ઠાન પણ હોય છે. તેથી અસંગઅનુષ્ઠાનને સામર્થ્યયોગરૂપ માનવું પણ જરૂરી છે.
