________________
ઇચ્છાયોગ નિશ્ચય-વ્યવહાર લેખક. ઉભયરૂપ હોવા છતાં નિશ્ચયપ્રધાન
છે. એ વાત આપણે ગયા લેખમાં ૧૧૧
જોયેલી.. હવે એ જ અંગે બાકીની
‘વિચારણા જોઈએ. મોક્ષને અનુકૂળ ક્રિયા, ઇચ્છાયોગ બનવા માટે વૈરાગ્ય, સદાચાર અને કષાયોની મંદતા... આ ત્રણની અપેક્ષા રાખે છે. તેથી આ ત્રણ વગર ઇચ્છાયોગ સંભવતો નથી. ઈચ્છાયોગ વિના બહુધા શાસ્ત્રયોગ આવતો નથી.
બીજાના યોગ જોવાથી, જાણવાથી, એની વાતો સાંભળવાથી, એની પ્રશંસા અનુમોદના કરવાથી, યોગમાં બીજાઓને સહાયક બનવાથી... આ બધાથી ઇચ્છાયોગ આવે છે ને વિકસિત થાય છે. એના વારંવારના અભ્યાસથી, શાસ્ત્રો ભણીને ભાવિત કરવા દ્વારા જ્ઞાનવૃદ્ધિ કરવાથી, વૈરાગ્યને વધારવાથી, પ્રમાદ-આળસ-અનુત્સાહને ઘટાડતા જવાથી, સાનુકૂળ ક્રિયા-સદાચારની ઈચ્છા-રુચિ-શ્રદ્ધા વધારતા જવાથી ઈચ્છાયોગની વૃદ્ધિ થાય છે અને શાસ્ત્રયોગની યોગ્યતા આવે છે. ને આ જ ક્રમે આગળ વધતાં ઇચ્છાયોગ શાસ્ત્રયોગમાં પરિણમે છે.
શાસ્ત્રયોગ માટે વિશિષ્ટ શાસ્ત્રાનુસારી પ્રવૃત્તિ તથા શાસ્ત્રોનો વિશિષ્ટ (સૂક્ષ્મ) બોધ અપેક્ષિત છે. ઇચ્છાયોગમાં જોઈ ગયા એમ ક્રિયાપ્રવૃત્તિ અને બોધ આ બન્ને બાહ્ય વ્યવહાર કારણો છે. આ બંને બધાને કાંઈ પ્રાપ્ત થતા નથી. માટે વ્યાવહારિક શાસ્ત્રયોગ બધાને પ્રાપ્ત થતો નથી. તેમ છતાં કેવલજ્ઞાન પૂર્વે જેમ સામયોગ આવે છે તેમ શાસ્ત્રાનુસારી વલણ રુચિ આંતરિક રીતે આવે છે એમ સમજવું જોઈએ. પણ શાસ્ત્રયોગમાં બોધ અને ક્રિયાની મુખ્યતા હોવાથી શાસ્ત્રયોગ વ્યવહાર પ્રધાન છે.
