________________
૧૨૦૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ આત્મગુણો જે અનુભવાય છે તે તમે રમ સમ્મત્ત બિત્તિ સંગ વિવેક તિવ્યનિબ્લેગા... વગેરે ગુણો પણ પુદ્ગલ વિષયવાળા જ અનુભવાય છે, એમ આત્માના દોષો પણ જે અનુભવાય છે તે પુગલવિષયક જ અનુભવાય છે.
આમાં કારણ એ છે કે આત્મા સહિતના ધર્માસ્તિકાય વગેરે અરૂપી દ્રવ્યોનો બોધ છબસ્થને શાસ્ત્રવચનો પરથી થાય છે. આ વચનો, એને ગ્રહણ કરનાર શ્રવણેન્દ્રિય અને એના પરથી અર્થ બોધ કરનાર મન... આ બધું જ પૌગલિક છે. વળી શબ્દપરથી અર્થબોધ માટે સંકેત જરૂરી છે. અર્થબોધ છદ્મસ્થોને કરાવવાનો હોવાથી છ%Dો પ્રતિ સંકેત કરવાનો હોય છે. એટલે સંકેત પૌગલિક વાચ્યાર્થોનો જ થઈ શકે છે, કારણકે સંકેત ઝીલવા માટે વાચ્યાર્થનો શબ્દ સિવાય પણ બોધ હોવો જરૂરી હોય છે. છદ્મસ્થોને શબ્દ સિવાય તો પૌગલિક બાબતો જ ઉપસ્થિત હોય છે. એટલે જ, “આ ઘડો છે વગેરે જ્ઞાનનો કે પૌદ્ગલિક સુખ-દુ:ખનો જે આધાર છે તે આત્મા છે. આ આત્મા રૂપ-રસાદિ પૌદ્ગલિક ગુણોથી રહિત છે...' વગેરે રૂપે જ આત્માનો શબ્દો પરથી બોધ થાય છે. આ જ રીતે ધર્માસ્તિકાય વગેરે અંગે જાણવું. એટલે શબ્દો પરથી પણ પુદ્ગલોનો અને પુદ્ગલની પ્રધાનતાથી આત્મા વગેરેનો બોધ થાય છે.
જેમ આંખ ખુલ્લી હોવા છતાં ઉપયોગ હોય ત્યારે ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષ થાય છે, પણ ઉપયોગ ન હોય ત્યારે ચાક્ષુષપ્રત્યક્ષ થતું નથી. એમ મન જાગ્રત અવસ્થામાં હોવા છતાં માનસ ઉપયોગ હોય ત્યારે જ માનસપ્રત્યક્ષ થાય છે, પણ જો માનસ ઉપયોગ ન હોય તો માનસપ્રત્યક્ષ થતું નથી. એ વખતે આત્મપ્રત્યક્ષ થાય છે. એટલે કે ઇન્દ્રિય કે મનથી નહીં, પણ આત્માથી પ્રત્યક્ષ થાય છે, આત્મપ્રત્યક્ષ થાય છે. આ “આત્માથી આત્માનો બોધ થયો’ એમ કહેવાય છે.
