________________
૧૧૯૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ એમ યોગની ૭મી પ્રભા દષ્ટિમાં અર્થપ્રભાસમબોધ છે, તત્ત્વમતિપત્તિ છે, પરવશતા નથી, વચનાનુષ્ઠાન નથી, પણ અસંગઅનુષ્ઠાન જે હોય છે તે પણ સામર્થ્યયોગરૂપ સમજી શકાય છે.
પણ, સામર્થ્યયોગ શ્રેણિમાં જ હોય.. આવી ગ્રંથકારે જે વિવક્ષા આપી છે, એ જ લઈએ તો આ બધાને સામર્થ્યયોગ ન કહેતાં શાસ્ત્રયોગ જ કહેવો પડે, કારણકે પ્રમાદ ન હોવાથી એ ઇચ્છાયોગરૂપ પણ નથી જ.
શંકા – પણ પ્રભુના સાધનાકાળમાં દ્વાદશાંગી જ હજુ રચાયેલી ન હોવાથી શાસ્ત્ર જ ન હોવાના કારણે શાસ્ત્રયોગ પણ શી રીતે હોય?
સમાધાન - હા, શાસ્ત્રો રચાયા ન હોવાથી શાસ્ત્રવચનોનું અનુસંધાન ન હોવા છતાં, પ્રભુને પૂર્વભવના બોધ-અભ્યાસના પ્રભાવે, અસંગાનુષ્ઠાનની જેમ, શાસ્ત્રયોગ થવામાં કોઈ પ્રતિબંધક નથી. આ જ રીતે સ્વયંસંબુદ્ધ, પ્રત્યેકબુદ્ધ, પ્રતિમાપારી વગેરેને પણ શ્રેણિ પૂર્વે શાસયોગ હોય એમ પૂર્વાપર વિચારતાં લાગે છે.
પણ ઇચ્છા વગેરે ત્રણે યોગ, વિરતિધરના ધર્મવ્યાપારરૂપ જ માનવાના હોય તો પ્રભુને ગૃહસ્થાવસ્થામાં ચોથે ગુણઠાણે એક પણ યોગ માની શકાય નહીં. તેમ છતાં, શ્રી યોગદષ્ટિસમુચ્ચયગ્રંથ (૨૧૫)માં અમુક પ્રકારની ઈચ્છાને જ ઇચ્છાયોગ તરીકે કહેલ છે, અર્થાત્ વિધિકર્તપ્રત્યેની શ્રદ્ધા-આદર-બહુમાનાદિથી ગર્ભિત જે સ્વકીય રુચિ-અભિલાષારૂપ ઇચ્છા... એ જ યોગ તે ઇચ્છાયોગ.. આવી વિવક્ષા લઈએ તો પ્રભુને ચોથે ગુણઠાણે ઇચ્છાયોગ કહી શકાય છે. આવી જ કોઈક વિચક્ષાથી શ્રી ન્યાયવિજયજીએ પણ અધ્યાત્મતત્ત્વાલોકમાં કહ્યું છે કે “છી ૨ શાસ્ત્ર વ સમર્થતા વેત્યેષોfપ योगो मत आदिमोऽत्र । प्रमादभाजोऽपि सुबोधभाजो यो
