________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૮
૧૧૭૭
શંકા - જે સંવિગ્નપાક્ષિક ઉપશમપ્રધાન છે એનું વિકલપાલન પણ પ્રવૃત્તિયમ કહેવાવું જોઈએ, કારણકે ઉપશમપ્રધાનતા પ્રવૃત્તિયમમાં હોય છે, ઇચ્છાયમમાં નહીં.
સમાધાન - જે નય ઉપશમપ્રધાનતાને જ પ્રાધાન્ય આપે છે એ નયે એને પ્રવૃત્તિયમ કહી શકાય છે.
શંકા - તો પછી એને ‘શાસ્રયોગ’ રૂપ પણ કહેવું પડશે ને?
સમાધાન - ના, આમાં, યથાવિહિત તો નહીં, યથાશક્તિ પણ પાલન નથી. માટે આ ‘શાસ્રયોગ’ નથી. જે પ્રવૃત્તિયમ (= પ્રવૃત્તિયોગ) રૂપ હોય તે શાસ્ત્રયોગરૂપ પણ હોય જ' આવો નિયમ આ નય માનતો ન હોવાથી એ શાસ્ત્રયોગરૂપ ન હોવા છતાં કશો વાંધો નથી.
હવે સ્થિરયમ... વિશિષ્ટ પ્રકારના ક્ષયોપશમના ઉદ્રેકથી અતિચારાદિ રહિતપણે અહિંસાદિ મહાવ્રતોનું જે પાલન થાય છે તે ત્રીજો સ્થિરયમ છે. અહીં અતિચારના અભાવનો જ વિનિશ્ચય હોવાથી અતિચારાદિની ચિંતા હોતી નથી. આશય એ છે કે ફરી ફરી અવિકલપણે યમપાલન કરવાથી એનો ક્ષયોપશમ વધતો જાય છે. જધન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ વિઘ્ન જ અતિચાર આપાદક હોય છે. જ્યાં સુધી પ્રવૃત્તિયમ હતો ત્યાં સુધી આ વિઘ્નો ઉપસ્થિત થવા પર અતિચાર લાગી જતા હતા. એટલે સ્થિરયોગની પ્રારંભિક અવસ્થામાં વિઘ્ન ઉપસ્થિત થવા પર એ ‘વિઘ્ન’રૂપ ભાસે છે ને તેથી ક્યાંક એ બાધા ન પહોંચાડી દે એવી ચિંતા ઊભી થાય છે. પણ સત્ત્વના-વિઘ્નજય આશયના પ્રભાવે એ ચિંતાને દૂર કરી અનુષ્ઠાન તો યથાવિહિત જ કરે છે. અર્થાત્ બાધક ચિંતાનો પ્રતિઘાત કરીને સાધક ચિંતારહિત બને છે. આ રીતે ફરી ફરી કરવાથી ‘અનેકશઃ વિઘ્ન આવ્યા, પણ કશું કરી ન શક્યા' આવો જાત અનુભવ થવાથી હવે (= સ્થિરયોગની અભ્યસ્તદશામાં) વિઘ્ન ‘વિઘ્ન’રૂપે ભાસતા જ
