________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૮
૧૧૭૩ ક્ષયોપશમ એ બીજો ક્રિયાવંચક નામે યોગ છે. આ પ્રણામાદિથી અંદર રહેલ આદરબહુમાનભાવ સ્થિર થાય છે, વધે છે, બહાર વ્યક્ત થાય છે... આ જ્યારે જેનાથી થાય ત્યારે તે અવશ્ય કરવાના નિયમને પેદા કરવામાં સમર્થ ક્ષયોપશમ રૂપ છે.
પ્રશ્ન : પ્રણામાદિમાં આદિ શબ્દથી શું શું લેવાનું છે ?
ઉત્તર : યોગીપુરુષ આવે ત્યારે ઊભા થવું, એમની સામે જવું... એમને આસન આપવું... જતાં હોય તો વળાવવા જવું... વગેરે બધું વિનયસંલગ્ન જે કાંઈ હોય તે બધું આમાં આવે. આ બધું પણ ક્યારેક કર્યું.. ક્યારેક નહીં... એમ નહીં, હંમેશ કરવાની ટેક જોઈએ. ક્યારેક બંને હાથ વ્યગ્ર હોવાથી જોડી શકવાની શક્યતા ન હોય ત્યારે પણ માથું તો ઝુકી જ જાય... ક્યારેક પૂરેપૂરા ઊભા થવાની શક્યતા ન હોય તો પણ અધકચરા તો ઊભા થઈ જ જવાય... આ બધું સહજ કરાવી આપે... ક્યાંય ક્યારેય પરાણે નહીં-થાક નહીં-કંટાળો નહીં... આવો ક્ષયોપશમ એ ક્રિયાવંચક છે.
એટલે જ ગુરુવંદનાદિમાં વેઠ ઉતારે... ગુરુ આવે ત્યારે ક્યારેક ઊઠે... ક્યારેક નહીં... એમાં કંટાળો વગેરે અનુભવે એને ક્રિયાવંચકયોગ પ્રાપ્ત થયો નથી એમ સમજી શકાય છે.
હવે છેલ્લો ફળાવંચકયોગ વિચારીએ -
પૂર્વમાં કહેલા સદ્યોગીઓ પાસેથી જ નિયોગતઃ = અવશ્યભાવે સાનુબંધ = ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિવાળા ફળની પ્રાપ્તિ એ જ ફળાવંચક યોગ તરીકે સંતોને માન્ય છે, આ ફળ પ્રાપ્તિ સઉપદેશ વગેરેથી થનારા ધર્મ સિદ્ધિ અંગેની જાણવી.
કહેવાનો આશય એ છે કે યોગી પુરુષનું સાંનિધ્ય, એમને પ્રણામાદિ... ને પછી એમની પાસે ઉપદેશશ્રવણ વગેરે... આનાથી જીવને અહિંસાદિધર્મની રુચિ વગેરે પેદા થાય છે. જીવ અહિંસાદિ
