________________
૧૧૪૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ એને જીવની કદર્થના લાગે છે. પ્રારંભિક અવસ્થાવાળા અપુનર્બન્ધકને મુક્તિ અનુરાગ હજુ પ્રગટ્યો ન હોય, અને તેથી આવી દ્વન્દાતીત અવસ્થાનું ઝાંખું સંવેદન પણ ન હોય તો પણ, યોગ્યતા રૂપે તો એ હોય જ છે. એટલે એવા જીવોને પાપભય, દુર્ગતિવારણ વગેરેનું પ્રણિધાન પણ શુભપ્રણિધાનનું કામ કરી પુણ્યાનુબંધ ઊભો કરે છે. પણ અભવ્યને પોતાનો અભવ્યત્વ સ્વભાવ જ પ્રતિબન્ધક બનતો હોવાથી દુર્ગતિવારણનું પ્રણિધાન હોવા છતાં સદનુષ્ઠાનરાગપ્રયોજક મુક્તિ અદ્વેષ વગેરે આવતા નથી. માટે એને યોગ્યતા રૂપે પણ મુક્તિનું સંવેદન કે શુભપ્રણિધાન સંભવતા ન હોવાથી શુભાનુબંધ પડતો નથી. એટલે સુભાનુબંધ સિવાયની અપુનર્બન્ધકની બધી વાતો અભવ્ય માટે પણ સમાન જાણવી.
સમ્યક્તી જીવ જો મંદ-રાગ-દ્વેષની પ્રવૃત્તિ કરે તો નિરનુબંધ પાપ બંધાય છે. એ વખતે એનું સમ્યક્ત “આ ત્યાજ્ય છે' એવી લાલબત્તી, જો ઉપયોગ ન હોય તો ધરતું નથી, તેથી પશ્ચાત્તાપ હોતો નથી. માટે શુભાનુબંધ હોતો નથી. એ રાગ-દ્વેષ મંદ હોવાના કારણે અશુભાનુબંધ પણ હોતો નથી. વિશિષ્ટ રાગ-દ્વેષથી પ્રવૃત્તિ કરવાના અવસરે ઉપયોગ ન હોય તો પણ એનું પ્રણિધાન (સમ્યક્તનો ક્ષયોપશમ) આ વિપરીત પ્રવૃત્તિકાળે એને લાલબત્તી ધરે છે કે આ પ્રવૃત્તિ તારા આત્માનું અહિત કરશે. છતાં અપ્રત્યાખ્યાનાવરણાદિ કષાય રૂપ પ્રમાદને પરવશ બની એ વિપરીત પ્રવૃત્તિ કરે તો પણ પેલી લાલબત્તીના કારણે પશ્ચાત્તાપનો ભાવ (ખ) ઊભો જ હોય છે. માટે શુભાનુબંધ પડે છે. પશ્ચાત્તાપ એટલો તીવ્ર ન હોય, તો પણ, સમ્યક્તના પ્રભાવે તીવ્ર આસક્તિ થતી ન હોવાથી અશુભાનુબંધ તો પડતો જ નથી, ને નિરનુબંધ પાપ બંધાય છે. એમ સમ્યક્તની હાજરીમાં શુભ પ્રવૃત્તિનો પાછળથી પશ્ચાત્તાપ, તીવ્ર રસવાળી પાપપ્રવૃત્તિ કે નિયાણું સંભવિત ન હોવાથી એ રીતે પણ એને
