________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮
આશય એ છે કે ગોત્રયોઞી, કુલયોગી, પ્રવૃત્તચક્રયોગી અને નિષ્પન્નયોગી... એમ યોગીના ચાર પ્રકાર કહેવાયેલા છે. આ ચારેનું સ્વરૂપ આગળ કહેવાશે. એમાં કુલયોગીઓનું તથા પ્રવૃત્તચક્રયોગીઓનું જે સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે એના પરથી જણાય છે કે તેઓનો અંતરાત્મા નિર્મળ થયેલો હોય છે. પણ ગોત્રયોગીઓ એ ભૂમિકા પામેલા હોતા નથી. માટે એમનો અંતરાત્મા મલિન હોવાથી યોગવિષયક ઉપદેશ ઝીલવાને યોગ્ય હોતો નથી. તેથી તેઓને યોગસાધ્ય ફળ મળવું શક્ય હોતું નથી.
૧૧૬૪
અહીં એ સમજવા જેવું છે કે આ ગોત્રયોગી જીવો યોગવિષયક ઉપદેશને ભલે અયોગ્ય છે, પણ એટલા માત્રથી એ ધર્મવિષયક ઉપદેશને પણ અયોગ્ય છે, એવું નથી.
પ્રશ્ન ઃ તમે આવું શાના આધારે કહો છો ?
ઉત્તર : આવું કહેવાના અનેક આધાર છે. (૧) મૂળમાં શાસ્ત્રળ શબ્દની વૃત્તિકા૨ે યોતન્ત્રળ એવી વ્યાખ્યા કરી છે. એટલે જણાય છે કે પ્રસ્તુતમાં યોગશાસ્ત્રની વાત છે, ધર્મશાસ્ત્રની નહીં. વીસમી ગાથાના મૂળમાં રહેલ શાસ્ત્રાત્ શબ્દની પણ વૃત્તિકારે યોતન્ત્રાત્ એવી વ્યાખ્યા કરી છે.
પ્રશ્ન ઃ તમે યોગશાસ્ત્ર અને ધર્મશાસ્ત્ર. એમ બેને અલગ કેમ કરો છો ? બન્ને એક જ છે.
ઉત્તર ઃ ના, બન્ને એક નથી. સામાન્યથી ધર્મોપદેશક શાસ્ત્રોમાં વાતાનામુવાડાય બાળજીવોને ઉપકારમાટે આ શાસ્ત્ર છે... એમ જણાવ્યું હોય છે. જ્યારે યોગશાસ્ત્રોમાં ‘યોગિનામુપારાય... યોગીઓને ઉપકાર માટે આ શાસ્ત્ર છે’ એમ જણાવ્યું હોય છે. (જુઓ યોગદૃષ્ટિસમુ. ૨,૨૦૯,૨૨૨ મી ગાથા. યોગબિંદુ બીજી ગાથા.) માટે બન્ને અલગ છે.
