________________
૧૧૫૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ ધ્યાનયોગ કરતાં સમતાયોગમાં અને સમતાયોગ કરતાં વૃત્તિસંક્ષયયોગમાં શુદ્ધિ વધુ વધુ હોય છે.
હવે આ જ યોગના જુદી વિવાથી સાનુબંધ અને નિરનુબંધ એવા ભેદ વિચારીએ -
અપાયરહિતનો યોગ એ સાનુબંધ છે. અપાયસહિતનો યોગ એ નિરનુબંધ છે.
પ્રશ્ન : આમાં અપાય શું છે ?
ઉત્તરઃ નિરુપક્રમ કર્મ એ અપાય છે, એ યોગનું બાધક છે. સોપક્રમ કર્મ ઉચિત ઉપાયો અજમાવવાથી નાશ પામી શકે એવું હોય છે. માટે એ યોગનું બાધક નથી, પણ યોગ એનો બાધક બને છે. પણ આ ઉપાયો અજમાવવામાં જો ગરબડ કરે તો સોપક્રમકર્મ પણ યોગનો બાધ કરે. ઉપાયો સર્વત્ર સોપક્રમકર્મના બાધક છે. નિરુપક્રમ કર્મ સર્વત્ર કાર્યનું બાધક છે. માટે વાડો અને ઉત્તરગુણો સર્વત્ર સોપક્રમકર્મને તોડવા માટે છે.
તથાવિધ નિમિત્ત મળવાથી, પોતાની અસર દેખાડ્યા વિના જે કર્મ ખસી જાય એ સોપક્રમ (= ઉપક્રમને યોગ્ય) કહેવાય છે. ને પોતાની અસર દેખાડ્યા વિના જે ન જ નિજર એ નિરુપક્રમ કર્મ કહેવાય છે. આ બન્ને પ્રકારનું કર્મ વિવક્ષિત ચૈત્યવન્દનાદિ અનુષ્ઠાનની પૂર્વે અજ્ઞાનાદિવશાત્ બાંધેલું હોય છે. મુખ્યતયા એ દર્શનમોહનીય કે ચારિત્રમોહનીય રૂપે હોય છે. ચૈત્યવન્દનાદિકાળે આવું કર્મ આત્મા પર વિદ્યમાન હોય છે (સત્તામાં હોય છે) પણ ઉદયમાં હોતું નથી. (કારણકે જો ઉદયમાં હોય તો એ મોક્ષપથને પ્રતિકૂળ એવી ક્લિષ્ટ ચિત્તવૃત્તિઓ પ્રવર્તાવી ચૈત્યવન્દનાદિ સાધના થવા જ ન દે. ચૈત્યવન્દનવગેરેમાં સંકળાયેલા પ્રણિધાનાદિ આશયો અને સ્થાનાદિયોગની ઇચ્છા વગેરે શુભભાવો પણ આ કર્મ માટે ઉપક્રમનું
