________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૭
૧૧૫૯ નિશ્ચયનો પ્રાપક જે વ્યવહારનય છે એ સાંપરાયિકકર્મબંધરૂપ આશ્રવને જ માનતો હોવાથી આવો આશ્રવ જ્યારે નથી ત્યારે ઇવરઆશ્રવ હોવા છતાં અનાશ્રવયોગ માનવામાં કશો વાંધો નથી, એમ ભાવ જાણવો. યોગબિંદુગ્રન્થમાં (૩૭૬ થી ૩૭૮) કહ્યું છે કે – “અહીં કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર કરીને બંધના હેતુભૂત આશ્રવ બંધ તરીકે જ મનાયેલો છે. વળી, આ કર્મબંધ તરીકે પણ જે મુખ્ય સાંપરાયિક = સકષાય કર્મબંધ છે તે જ લેવાનો હોવાથી “સાશ્રવ’ શબ્દના અર્થ તરીકે સાંપરાયિક કર્મબંધ લેવો યોગ્ય છે. એટલે જ્યાં સુધી સકષાયબંધ છે ત્યાં સુધી સાઢવયોગ છે અને ચરમશરીરી જીવને કષાયો ક્ષીણ થયા પછી, યોગનિમિત્તક ઈયપથબંધ હોવા છતાં (સકષાયબંધ રૂપ આશ્રવ ન હોવાથી) અનાશ્રવ નામનો બીજો યોગભેદ મનાયેલો છે. શંકા - એ વખતે જો ઈયપથબંધરૂ૫ આશ્રવ વિદ્યમાન છે તો અનાશ્રવયોગ શી રીતે કહેવાય ? સમાધાન - આ યોગાધિકારમાં અનાશ્રવ વગેરે શબ્દોનો અર્થ સર્વત્ર નિશ્ચયપ્રાપક વ્યવહારનયને અનુસરીને લેવાનો છે. આશય એ છે કે નિશ્ચયનયને અનુસરીને તો ૧૪ મે અયોગી કેવલી ગુણઠાણે જ અનાશ્રવયોગ છે, કારણકે ત્યારે ઈર્યાપથિકબંધ પણ નથી. પણ બારમા-તેરમા ગુણઠાણે રહેલો ઈર્યાપથિકબંધ સહિતનો યોગ જ આ નિશ્ચયમાન્ય અનાશ્રવયોગ સુધી જીવને પહોંચાડે છે. માટે નિશ્ચયને પ્રાપ્ત કરી આપનાર વ્યવહારનયથી ત્યારે પણ અનાશ્રવયોગ મનાયેલો છે. આમ નિશ્ચય અને વ્યવહાર બન્ને નય ઇચ્છિત ફળ આપનાર છે. યોગબિંદુ ગ્રન્થની ૩૭૮મી ગાથામાં જે “નિશ્ચયેન” એમ તૃતીયાવિભક્તિવાળો શબ્દ છે, એમાં તૃતીયાવિભક્તિનો અર્થ “ઉપલક્ષણ” છે. તેથી નિશ્ચયથી ઉપલક્ષિત એવા, એટલે કે નિશ્ચયના પ્રાપક એવા વ્યવહારનયથી (આ ૧૨-૧૩માં ગુણઠાણે અનાશ્રવયોગ સમજવાનો છે) એમ અન્વય મળે છે.
