________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૬
૧૧૪૯ ઉત્તર ઃ અપુનબંધક જીવો, ભલે અતિઅલ્પાંશે, પણ ભવવિરક્ત કહેવાયેલા છે ને ભવાભિનંદીજીવો ભવની આસક્તિવાળા = ભવાભિળંગવાળા કહેવાયેલા છે. આ બેની વચમાં હોય એવી કોઈ અવસ્થા શાસ્ત્રોમાં દર્શાવેલી નથી. શાસ્ત્રો તો જીવ જેવો ભવાભિનંદી મટે કે તરત અપુનબંધક બની જવો કહે છે. એટલે જ્યાં સુધી જીવ ભવાભિનંદી છે ત્યાં સુધી વિપરીત ફલક... અને જેવો ભવાભિનંદી મટે કે તરત અપુનબંધક બની જવાથી સફળ... આમ બે જ ભૂમિકા માનવાની રહે છે.
તથા મુક્તિદ્વેષ હોય તો અનુષ્ઠાન વિપરીત ફલક થાય છે, મુક્તિદ્વેષ ન હોય તો અદ્વેષ હોય જ... અને તેથી અનુષ્ઠાન તદ્ધતુ બનવાથી ઈષ્ટફલક થાય છે. આ મુક્તિના દ્રષ-અષની વચ્ચે ત્રીજી કોઈ અવસ્થા છે નહીં, જ્યાં મુક્તિનો વૈષ કે અષ બન્ને ન હોવાથી અનુષ્ઠાન માત્ર નિષ્ફળ જાય. હા, અનાદિકાલીન મુક્તિદ્વેષ... પાછળથી મુક્તિરાગ... આ બેની વચમાં મુક્તિઅષની અવસ્થા હોય છે. પણ ત્યાં પણ અનુષ્ઠાનને તદ્ધતુ કહ્યું હોવાથી સફળત્વ હોય છે, નિષ્ફળત્વ નહીં. એટલે જે અવસ્થામાં અનુષ્ઠાન ન પ્રત્યપાયફલક કે ન સફળ... માત્ર નિષ્ફળ જ રહે એવી વચલી કોઈ અવસ્થા માની શકાતી નથી, એ નિઃશંક છે.
વળી, અનુષ્ઠાનના વિષ-ગર વગેરે જે પાંચ ભેદ બતાવ્યા છે, એમાં પ્રથમ બે ભેદ વિપરીત ફલક છે, છેલ્લા બે ભેદ સફળ છે. અને ત્રીજો અનનુષ્ઠાન નામે ભેદ નિષ્ફળ છે. એટલે તમે જે નિષ્ફળ અનુષ્ઠાન કહો છો તે “અનનુષ્ઠાન' જ લેવું પડે છે. પણ આ અનનુષ્ઠાનનું કારણ તમે કહો છો એવી કોઈ વચલી અવસ્થા નથી. પણ અનાભોગ છે. એટલે જ તમારી કલ્પેલી એ વચલી અવસ્થામાં જ નહીં, એનાથી દૂર-દૂરતરવર્તી ભવાભિનંદી અવસ્થામાં પણ તથા અપુનબંધક અવસ્થામાં પણ અનનુષ્ઠાન સંભવે છે.
