________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮
ઉત્તર ઃ આ નિર્ણય કરવા માટે શાસ્ત્રવચનો એ જ આપણો આધાર. અને શાસ્રવચનો તો એકસૂરે અપુનબંધક સુધી જ અનુષ્ઠાનાદિને લાભકર્તા કહે છે, એ પૂર્વની સબંધક વગેરે અવસ્થાઓમાં નહીં, કારણ કે ત્યારે જીવ ભવાભિનંદી હોય છે, મુક્તિદ્વેષ ધરાવે છે, ને તેથી મુક્તિઉપાયોનું મલન થતું હોવાથી વિષાઋતૃપ્તિસાદશ્ય હોવાના કારણે પ્રત્યપાયફલકત્વ હોય છે. એટલે જ ઉપદેશરહસ્યની ૧૭મી વગેરે ગાથામાં સફ઼બંધકની દ્રવ્યાજ્ઞાને એ મોક્ષનું સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ પણ કારણ બનતી ન હોવાથી અપ્રધાન કહી છે. જ્યારે અપુનર્બંધકની દ્રવ્યાશા મોક્ષાંગ હોવાથી પ્રધાન કહી છે. એમ આ બત્રીશી ગ્રંથની ૧૪મી બત્રીશીની પાંચમી ગાથામાં અપુનર્બંધકને ભવિષ્યમાં હવે ક્યારેય ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિબંધજનક અતિતીવ્રસંક્લેશ ન આવવાનો હોવાના કારણે ઉત્તરોત્તર ભવવૈરાગ્યાદિ કલ્યાણનું નિમિત્ત બનતી હોવાથી એની પૂર્વસેવાને મુખ્ય કહી છે. સમૃદ્ધ્ધકાદિને એવું ન હોવાથી અમુખ્ય કહી છે. માટે અપુનર્બંધકથી જ લાભકર્તા, એ પૂર્વે નહીં... આ વાત સ્પષ્ટ છે.
૧૧૪૮
પ્રશ્ન ઃ અનાદિકાલીન સહજમળનો હ્રાસ થતાં થતાં એક સ્થાન એવું આવે છે કે જીવ અપુનર્બંધક બને છે ને હવે પછી અનુષ્ઠાનાદિ લાભકર્તા બની શકે છે. આની પૂર્વે જીવ સમૃબંધક હોય છે. એમાં જે સમૃદ્બંધકજીવ અપુનર્બંધકની ઘણી નજીકની ભૂમિકામાં હોય છે એનો સહજમળ અપુનબંધકના સહજમળ કરતાં અતિઅતિ અલ્પમાત્રામાં જ અધિક હોય છે, આવી અત્યંત અલ્પ અધિકમાત્રાના કારણે શું અનુષ્ઠાનાદિને વિપરીતફલક માની લેવાના? એના કરતાં અપુનર્બંધકથી અતિદૂર રહેલા સમૃબંધક વગેરેને વિપરીતફલક, નજીક રહેલા સમૃબંધકને નિષ્ફળ અને અપુનર્બંધકથી સફળ... આમ માનવું જોઈએ. અને તેથી પ્રસ્તુત ‘પ્રાયઃ' શબ્દથી નજીકના સમૃબંધકની બાદબાકી કરી શકાય, કારણકે એના અનુષ્ઠાન પ્રત્યપાયફલક નથી.
