________________
૧૧૪૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ આ રીતે તો, સકૃબંધક અપુનબંધકથી બહુ ભિન્ન ન હોવાથી, એનો યોગ અપુનબંધકના વ્યવહારથી તાવિયોગના કારણભૂત બનવાના કારણે આત્માને લાભકર્તા માનવો પડે છે ને તેથી એને પ્રત્યપાયફલક નહીં માની શકાય. આ જ ક્રમે દ્વિબંધક વગેરે માટે પણ માનવું પડશે. અને તો પછી કોઈના યોગને પ્રત્યપાયફલક કહી ન શકાવાથી વિષ-ગર વગેરેની વાતો ઊડી જ જશે. તેમજ, આ પ્રસ્તુત અધિકારમાં પણ જે પ્રાયઃ પ્રત્યપાયફલક હોવા કહ્યા છે એ પણ ઊભું નહીં રહી શકે.
એટલે જે નિશ્ચયથી કે વ્યવહારથી તાત્ત્વિક હોવાના કારણે આત્મદષ્ટિએ લાભકર્તા હોવા કહેવાય છે, એને પૂર્વવર્તી હોવાથી અને બહુ વિલક્ષણ ન હોવાથી જે એના પરિણામી કારણ તરીકે કહી શકાય છે એ આત્માની દૃષ્ટિએ લાભકર્તા જ હોય એવો નિયમ માની શકાતો નથી.
પ્રાયઃ પ્રત્યપાયફલકમાં પ્રાયઃ શબ્દથી કોની બાદબાકી છે એ અંગે કેટલુંક આપણે વિચાર્યું. હજુ આ અંગે વિશેષ વિચારણા આગામી લેખમાં કરીશું.
કષાયોની મંદતા યુગલિકોને પણ ખૂબ હોય છે, પણ ભવવિરાગ વિના એની કોઈ વિશેષ કિંમત નથી.
