________________
૧૧૨૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ દ્રવ્યયોગ કહ્યો છે, પણ ભિન્નગ્રન્થિક એવા સમ્યQીને તો ભાવથી યોગ કહ્યો છે. પહેલા એ અધિકારનો થોડો વિચાર કરીએ.
અપુનબંધકજીવ શાન્ત=ઈન્દ્રિય અને કષાયના તેવા પ્રકારના (= જેવા ભવાભિનંદી જીવને હોય તેવા) વિકારથી રહિત હોય છે અને ઉદાત્ત–ઉત્તરોત્તર ઉચ્ચ આચારની રુચિવાળો હોય છે. માટે એને ભવના હેતુ સ્વરૂપ અને ફળનો ઊહ ( વિચારણા) સંભવે છે. જેને આચારરુચિ નથી અને કષાયોની ઉપશાંતતા નથી એ ઊહનને અયોગ્ય છે. સર્વત્ર ઉપદેશને કેમ પ્રધાન કરાય છે? કારણકે એ આ ઊહનરૂપ છે. એ જ આપવાનું હોય છે. એટલે જ ઊહનને અયોગ્ય એવો ભવાભિનંદી જીવ ઉપદેશને પણ અયોગ્ય કહેવાયેલો છે.
ક્રોધ વગેરે કર્મકૃત ભાવોમાં આત્માને પોતાનો સ્વભાવ મનાવવો એ પ્રકૃતિનું કાર્ય છે. કર્મકૃતભાવને કર્મકૃતભાવ તરીકે ઓળખી શકે, આ મારો પોતાનો સ્વભાવ નથી, મારા સ્વભાવથી પૃથર્ છે... આવું પકડી શકે... એટલે એટલો પ્રકૃતિનો અધિકાર નિવૃત્ત થયો કહેવાય છે. નશામાં તોફાન કરનારને એ નશો કંઈક પણ ઓછો થાય એટલે જાણી શકે છે કે આ નશાનું તોફાન હતું, મારું નહીં. ભૂલને ભૂલ સમજે એને ભૂલ સુધારવાની ઇચ્છા જાગે. કદાચ એ સુધારવાની શક્તિ-સંયોગ ન હોય તો પણ વધારે બગડતું તો અટકાવે જ.
અપુનબંધકજીવને પ્રકૃતિનો અધિકાર નિવૃત્ત થયો હોય છે. એટલે ઊહનકાળે એને કંઇક પણ ભવવૈરાગ્ય હુરે છે. તત્ત્વજિજ્ઞાસા પ્રવર્તે છે. ભવવિયોગના ઊહનકાળે મોક્ષની ઈચ્છા જાગે છે. પણ એ મુખ્યતયા ઊહનકાળ હોય છે... હંમેશા નથી હોતી.
જ્યારે સમ્યક્ત્વીજીવને તો મોક્ષાકાંક્ષાક્ષણિક ચિત્ત હોય છે. અર્થાત્ નિર્મળ સમ્યક્તી જીવને ક્ષયોપશમરૂપે મોક્ષનું પ્રણિધાન ધ્રુવ
