________________
૧૧૩૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮
વગેરે અશુભઉપયોગ હોય ત્યારે પણ એનું ચિત્ત મોક્ષમાં રમતું નથી એવું બનતું નથી' એમ યોગબિંદુની ૨૦૫મી ગાથામાં કહ્યું છે. અલબત્ અશુભઉપયોગ હોવાથી ઉપયોગરૂપે મોક્ષનું પ્રણિધાન હોતું નથી. પણ છતાં સંસ્કારરૂપે તો એ પડેલું જ હોય છે ને તેથી જે પાપબંધ થાય છે એ પુણ્યાનુબંધી થાય છે, ને તેથી પરિણામે એ મોક્ષફલક બને છે. એટલે એની આ અર્થ-કામની પ્રવૃત્તિ બંધથી નહીં, પણ અનુબંધથી મોક્ષપ્રાપ્તિપર્યવસાનફલિકા બને છે. એટલે જ, ચૌદમી બત્રીશીની ૧૭મી ગાથાની વૃત્તિમાં અશુભ એવી કુટુંબચિંતનાદિપ્રવૃત્તિકાળે પણ શુદ્ધપરિણામથી (=મોક્ષના પ્રણિધાનથી) સદનુબંધની = શુભાનુબંધની જ સંગતિ દર્શાવી છે.
વળી એ ૧૪મી બત્રીશીની અઢારમી ગાથાની વૃત્તિમાં કુટુંબચિંતનાદિપ્રવૃત્તિરૂપ ભવહેતુને જ પરિણામવિશેષથી મોક્ષહેતુરૂપે પરિણમવા કહ્યા છે એ હવે વિચારીએ. આ પરિણામવિશેષ એટલે હેયત્વપરિણામ. સમ્યક્ત્વી જીવને રોજિંદી ચાલુ સાંસારિક પ્રવૃત્તિમાં હેયત્વબુદ્ધિ ન પણ આવે. (છતાં ઊહનકાળે એ આવી શકે.) પણ જેમાં વિશેષરૂપે રાગ-દ્વેષ થાય એમાં પ્રણિધાન જેવું પ્રબળ... સમ્યક્ત્વ જેટલું નિર્મળ... એ પ્રમાણે શીઘ્રતયા હેયત્વબુદ્ધિ આવે જ. આ હેયત્વપરિણામથી ભવહેતુ જ મોક્ષહેતુ બને છે, એટલે કે મોક્ષપ્રાપ્તિપર્યવસાનલક બને છે.
હેયત્વના સંવેદન પછી પણ ત્યાગ શક્ય ન હોય તો છઠ્ઠી દૃષ્ટિવાળાને ઉપેક્ષા (ઉદાસીનતા) આવે છે. એ પણ વિશુદ્ધપરિણામ હોવાથી ભવહેતુભૂતક્રિયા મોક્ષહેતુ બને છે. એકેન્દ્રિયજીવો ૫૨ પણ કરુણા છે. પણ એની વિરાધનાનો ત્યાગ શક્ય નથી. એમાં અન્ય સમ્યક્ત્વીઓને પણ ઉપેક્ષા હોય છે. માટે ભવહેતુ, મોક્ષહેતુ બને છે. જેમાં ઉપેક્ષા ન હોય, પણ મન જોડાય, એમાં સકંપપ્રવૃત્તિ હોવાથી = પશ્ચાત્તાપ હોવાથી......... ને હેયત્વબુદ્ધિ હોવાથી એ મોક્ષહેતુ
