________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૪
૧૧૩૩ જ્ઞાનાવરણીય કે અશાતાવેદનીય વગેરે પાપ પ્રવૃત્તિ બંધાય છે તે પણ મંદરસવાળી, તીવ્રરસવાળી નહીં. માટે અપસિ હો વંધો કહ્યું છે. એટલે બંધથી એ મોક્ષફલિકા કહી શકાય નહીં. છતાં અનુબંધથી એ મોક્ષફલિકા હોય છે.
આશય એ છે કે ક્રિયા શુભ(ધર્મની) હોય કે અશુભ (પાપની) હોય, મનના વિચારો રૂપ ઉપયોગ શુભ હોય તો પુણ્ય જ બંધાય છે અને એ જો અશુભ હોય તો પાપ જ બંધાય છે. એટલે પ્રસન્નચન્દ્રરાજર્ષિને આતાપનાની ક્રિયા શુભ હોવા છતાં હિંસાનો ઉપયોગ હોવાથી ૭મી નરક બાંધી. એટલે કે પુણ્ય-પાપ પ્રકૃતિના બંધનું કારણ શુભ-અશુભ ઉપયોગ છે. (સામાન્યથી શુભ પ્રવૃત્તિકાળે શુભઉપયોગ હોય છે ને પાપપ્રવૃત્તિકાળે અશુભઉપયોગ હોય છે. વળી સામા જીવનો ઉપયોગ છદ્મસ્થોનો વિષય નથી. એટલે વ્યવહાર નય ધર્મક્રિયાથી પુણ્ય અને પાપક્રિયાથી પાપ બંધાય” એમ સામાન્યથી કહે છે.)
આમ બંધનો આધાર ઉપયોગ છે. પણ અનુબંધનો આધાર પ્રણિધાન છે. વિષય-કષાયાદિનું પ્રણિધાન એ પાપપ્રણિધાન છે. આ પાપપ્રણિધાન સાથે પાપઉપયોગ હોય તો પાપાનુબંધી પાપ બંધાય છે. પુણ્ય(શુભ) ઉપયોગ હોય તો પાપાનુબંધી પુણ્ય બંધાય છે. મોક્ષનું-ગુણપ્રાપ્તિનું પ્રણિધાન એ પુણ્યપ્રણિધાન છે. એ હોવા છતાં અશુભ ઉપયોગ હોય તો પુણ્યાનુબંધી પાપ બંધાય છે ને શુભ ઉપયોગ હોય તો પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધાય છે. (પ્રણિધાન ન હોય ત્યારે જેવો શુભ કે અશુભ ઉપયોગ હોય એ પ્રમાણે નિરનુબંધ પુણ્ય કે પાપ બંધાય છે.)
સમ્યક્તજીવ મોક્ષાકાંક્ષાક્ષણિકચિત્ત હોય છે. એટલે કે એને મોક્ષનું પ્રણિધાન ઉપયોગ કે સંસ્કારરૂપે સતત બેસેલું હોય છે. એટલે “સાંસારિક પ્રવૃત્તિ દરમ્યાન વિચિત્ર કર્મોદયવશ પુત્ર-પત્નીની મમતા
