________________
લેખાંક
૧૦૫
ગયા લેખમાં આપણે જોયું કે સમ્યક્ત્વીજીવ અર્થ-કામની પ્રવૃત્તિ કરે તો પણ એ પ્રવૃત્તિ ભલે બંધથી નહીં, પણ અનુબંધથી મોક્ષપ્રાપ્તિપર્યવસાનફલિકા બને છે. તેથી
સપ્રસંગ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય વગેરે છ પ્રકારોનો આપણે આ લેખમાં વિચાર કરીશું.
દયા, પરોપકાર, ક્ષમા, નમ્રતા, અનાસક્તિ, દેવ-ગુરુ-ધર્મ પ્રત્યે ભક્તિ-શ્રદ્ધા... આવા બધા ભાવો એ શુભોપયોગ છે... એનાથી પુણ્ય બંધાય છે જેના ઉદયે અનુકૂળતાઓ પ્રાપ્ત થાય છે. આનાથી વિપરીત નિર્દયતા, સ્વાર્થાંધતા, ક્રોધાદિ કષાયો, વિષયાસક્તિ, દેવ-ગુરુ-ધર્મ પ્રત્યે આશાતના-અવહેલના... વગેરે ભાવો એ અશુભોપયોગ છે. એનાથી પાપ બંધાય છે જેના ઉદયે પ્રતિકૂળતાઓ મળે છે. શુભોપયોગપૂર્વકની શુભક્રિયા વિશિષ્ટ પુણ્ય બંધ કરાવે છે, એ વગરની શુભક્રિયાથી સામાન્ય પુણ્ય બંધ થાય છે. એમ અશુભોપયોગપૂર્વકની અશુભક્રિયા તીવ્ર પાપબંધ કરાવે છે અને એ વગરની અશુભક્રિયા સામાન્ય પાપબંધ કરાવે છે એ જાણવું. શુભક્રિયાકાળે પણ વ્યક્ત રૂપે અવજ્ઞા-અનાદર વગેરે હોય તો એ અશુભોપયોગાત્મક હોવાથી પાપ જ બંધાય છે. પણ અવજ્ઞા-અનાદર જો સુષુપ્ત હોય તો નિરનુબંધ સામાન્ય પુણ્યબંધ થાય છે.
પુણ્યના ઉદયે થયેલી અનુકૂળતામાં કે પાપોદયે થયેલી પ્રતિકૂળતામાં જો સદ્બુદ્ધિ જળવાઈ રહે છે તો નવું પુણ્ય બંધાય છે અને જો દુર્બુદ્ધિ જાગે તો પાપ બંધાય છે. અનુકૂળતામાં છકી ન જવું, આસક્ત ન બનવું, એ અનુકુળતાને આરાધનામાં જોડવી... આ બધું સદ્ગુદ્ધિ કહેવાય છે. ને એનાથી વિપરીત-છકી જવું, આસક્તિ કરવી, અનુકૂળતાઓનો વિષય-વિલાસમાં કે બીજાઓને દુઃખી
