________________
૧૦૮૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ શ્રી વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં આ જે જણાવ્યું છે કે – “ચિત્તનો નિરોધ એ જ માત્ર ધ્યાન છે એવું નથી. પણ મન-વચન-કાયા... આ ત્રણે કરણોનો અત્યન્ત દઢ પ્રયત્ન પૂર્વકનો વ્યાપાર (અર્થાત્ અત્યન્ત નિયત્રિત ઈષ્ટ વ્યાપાર) એ પણ ધ્યાન છે, ને (તેરમા ગુણઠાણાના અંતે) વિદ્યમાન એવા મન-વચન-કાયા (ના યોગો) નો જે નિરોધ કરવામાં આવે છે તે પણ ધ્યાન છે.” આને અનુસરીને વિચારીએ તો આવો અર્થ પણ મળી શકે છે - ચૈત્યવન્દનાદિ અનુષ્ઠાન અનેકશઃ કરાતું હોય છે. એમાંથી જેટલી વાર મુદ્રા જાળવવાથી ને એ મુદ્રા જાળવવામાં જેટલી સૂક્ષ્મ ચોકસાઈ રાખવાથી આ મુદ્રા જાળવવારૂપ સ્થાનયોગ અધ્યાત્મયોગ રૂપ બને છે એના કરતાં વધારે વાર મુદ્રા જાળવવાથી ને વધારે સૂક્ષ્મતાપૂર્વક મુદ્રા જાળવવાથી એ ભાવનાયોગરૂપ બને છે. મુદ્રા જાળવવાની આ જ સૂક્ષ્મતા જ્યારે વધારે આગળ વધે છે ને તેથી એ શ્રી વિશેષાવશ્યક ભાષ્યમાં કહેલ સુદઢ પ્રયત્ન પૂર્વકના વ્યાપારરૂપ બને છે ત્યારે આ અત્યન્ત ચોક્સાઈ પૂર્વકની મુદ્રા સ્વરૂપ સ્થાનયોગ ધ્યાનયોગરૂપતાને પામે છે. આ જ પ્રમાણે સૂત્રોચ્ચારમાં ઉદાત્તાદિનો ખ્યાલ, સંપદા વગેરેનો ખ્યાલ... હીનાક્ષરાદિ ન થાય એનો ખ્યાલ... આ બધો ખ્યાલ જેમ વધુને વધુવાર રખાતો જાય તથા વધુને વધુ સૂક્ષ્મતાપૂર્વકનો રખાતો જાય એમ ઊર્ણયોગ ક્રમશઃ અધ્યાત્મ-ભાવના-યોગરૂપતાને ઓળંગી ધ્યાનયોગરૂપતાને પામે છે. આ જ પ્રમાણે અર્થયોગ માટે પણ જાણવું.
એટલે કે, ઉચ્ચારાતા સૂત્રના અર્થમાં ક્યાંક ક્યાંક ઉપયોગ રખાય તો એ અધ્યાત્મકક્ષાનો અર્થયો. એ ઉપયોગ વધતો જાય... સૂક્ષ્મ ચોકસાઈવાળો બનતો જાય એટલે ભાવનાયોગ કક્ષાનો અર્થયોગ. અને જ્યારે એ ઉપયોગ સ્થિરપ્રદીપતુલ્ય બને ત્યારથી ધ્યાનયોગકક્ષાનો અર્થયોગ.
