________________
બત્રીશી-૧૯, લેખાંક-૧૦૨
૧૧૧૧
વચનપ્રયોગો એ બકવાસરૂપ છે ને એ શિષ્ટ પુરુષોને સંભવતા નથી.
એટલે, વચનવ્યવહાર છદ્મસ્થ-છદ્મસ્થ વચ્ચે, છદ્મસ્થકેવલી વચ્ચે અને કેવલી-છદ્મસ્થ વચ્ચે હોય શકે છે, પણ કેવલીકેવલી વચ્ચે હોવો સંભવતો નથી... કારણ કે શ્રોતા અને વક્તા બન્ને કેવલી હોવાથી બન્ને બધું જ જાણે છે... કશું અજ્ઞાત છે જ નહીં જેને જણાવવા વચનવ્યવહાર આવશ્યક બને... અને કેવલી ભગવંત તો મહાશિષ્ટ પુરુષો છે... બકવાસની તો ગંધ સુધ્ધાં સંભવતી નથી જ.
- સંકેત જાણવા-જણાવવા માટે જ જે વચનપ્રયોગ થાય છે એમાં વક્તા-શ્રોતા બેમાંથી એક સંકેતનો જાણકાર હોય છે અને બીજો અજાણ હોય છે... જેમકે બાળક બાપને પૂછે છે આ સામા પદાર્થને શું કહેવાય ? આમાં વક્તા બાળક અજાણ છે ને શ્રોતા બાપ જાણકાર છે. પછી બાપ જવાબ આપે કે ‘આ સામા પદાર્થને ‘ઘટ’ કહેવાય.' ત્યારે વક્તા જાણકાર છે ને શ્રોતા અજાણ છે ને હવે જાણકાર બને છે. સંકેતને જાણવા-જણાવવા માટેના આ વચનપ્રયોગો સિવાયના તો બધા વચનપ્રયોગો માટે શ્રોતા અને વક્તા બન્ને સંકેતના જાણકાર જોઈએ... અન્યથા બોધ થાય નહીં.
-
- જ્યારે સંકેત કરવામાં આવે છે, ત્યારે જે સંકેત કરી રહ્યો છે તેને આપણે સંકેત કરનાર કહીશું... અને જે સંકેતનું ગ્રહણ કરનાર છે એને આપણે સંકેત ઝીલનાર કહીશું... આમાંથી જે સંકેત કરનાર હોય છે એ વાચ્યાર્થનો વિવક્ષિતપદવાચ્યત્વેન પણ જાણકાર હોય છે ને એ સિવાય અન્ય રીતે પણ જાણકાર હોય છે. જે સંકેત ઝીલનાર છે એ વાચ્યાર્થનો અન્ય રીતે જાણકાર હોય છે (અથવા પહેલાં કલ્પના આપવા વગેરે દ્વારા એને જાણકાર બનાવવો પડે છે) પણ વિવક્ષિતપદવાચ્યત્વેન (= આ પદાર્થ આ વિવક્ષિત પદથી વાચ્ય છે = ઉલ્લેખ પામનાર છે, એ રીતે) જાણકાર હોતો નથી.
