________________
૧૧૧૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ એટલે કે અપૃથર્ છે.
પણ અહીં “એ માત્ર દિવસરૂપ છે” અથવા “એ માત્ર રાત્રી સ્વરૂપ જ છે એ રીતે કોઈપણ એક રૂપે એનો નિર્ણય કરવો શક્ય નથી, કારણ કે એમાં દિવસનું પૂર્વકાલીનત્વ અને રાત્રીનું અપરત્વ = ઉત્તરકાલીનત્વ સમાન રીતે રહ્યું હોવાથી બન્નેનો ભાગ હોવો સંભવે છે. આશય એ છે કે જો અરુણોદયમાં માત્ર દિવસનું પૂર્વકાલીનત્વ જ હોત તો એને “દિવસ” કહી શકાત, અથવા માત્ર રાત્રીનું ઉત્તરકાલીનત્વ જ હોત તો એને “રાત્રી” કહી શકાત..
અથવા આ બન્ને વિષમ હોત તો પણ જે પ્રબળ (પ્રચુર માત્રામાં) હોય તેને અનુસરીને માત્ર દિવસ” કે માત્ર “રાત્રી' કહી શકાત. પણ એવું કશું છે નહીં. આ બન્ને સમાન રીતે રહેલ છે. માટે કોઈપણ એક રૂપે એનો ઉલ્લેખ શક્ય નથી.
પ્રતિભજ્ઞાન પણ આ અરુણોદય જેવું છે. એટલે કે એમાં હૃતોત્તરકાલીનત્વ છે ને કેવલજ્ઞાનપૂર્વકાલીનત્વ છે, માટે એનો પણ કોઈપણ એકરૂપે ઉલ્લેખ કરવો શક્ય નથી. અર્થાત્ એ આ બન્નેથી પૃથર્ પણ છે ને અપૃથર્ પણ છે. “આમવચન કે શાસ્ત્રવચનરૂપ શ્રતને અનુસરીને થતો બોધ એ શ્રુતજ્ઞાન...” શ્રતનું આવું લક્ષણ પ્રાભિજ્ઞાનમાં જતું નથી. માટે એ ક્ષાયોપથમિક હોવા છતાં તત્ત્વતઃ શ્રુતજ્ઞાન નથી, પણ શ્રુતજ્ઞાનથી ભિન્ન છે. વળી કેવલજ્ઞાન તો ક્ષાયિક હોય છે ને સર્વદ્રવ્યપર્યાય વિષયક હોય છે. પ્રાતિજ્ઞાન આવું ન હોવાથી તત્ત્વતઃ કેવલજ્ઞાન પણ નથી. અને તેમ છતાં એ કેવલજ્ઞાનની પૂર્વાવસ્થા જેવું હોવાથી (સાદડ્યું હોવાના કારણે) તથા કેવલજ્ઞાનનું કારણ હોવાથી (કારણ પણ કથંચિત્ કાર્યરૂપ હોવાના કારણે) કથંચિત્ કેવલજ્ઞાનથી અભિન્ન પણ છે. એમ, એ શ્રુતજ્ઞાનની ઉત્તર અવસ્થારૂપ હોવાથી સાદૃશ્યના કારણે તથા શ્રુતજ્ઞાનના કાર્યરૂપ હોવાથી કાર્યમાં કારણના ઉપચારના કારણે કથંચિત્ શ્રુતજ્ઞાનથી
