________________
૧૦૯૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮
અપુનર્બંધક તથા અવિરતસમ્યક્ત્વી જીવોને પણ યોગના સ્વામી
માને છે.
જ્યારે નિશ્ચયનય એમ માને છે કે ચારિત્ર અને તત્ત્વસંવેદન એ જ મોક્ષમાર્ગ છે, જે આમાં અંતર્ભૂત થાય એવા તત્ત્વચિંતનચૈત્યવંદનાદિ જ યોગરૂપ છે. એટલે ચારિત્રીજીવોને જ યોગ હોય છે, અપુનર્બંધક અને સમ્યક્ત્વીને તો એ માત્ર યોગબીજરૂપ છે, પણ યોગરૂપ નથી. એટલે નિશ્ચયનય દેશ-સર્વચારિત્રીને જ યોગના સ્વામી માને છે. આમાં નિશ્ચયનયનો આવો આશય છે કે - આપણે પૂર્વે જ્ઞાનના વિષયપ્રતિભાસ, આત્મપરિણતિમત્ અને તત્ત્વસંવેદન એમ ત્રણ પ્રકા૨ જોઈ ગયા છીએ. જે ટૂંકમાં આવા છે પદાર્થના રૂપ, રસ વગેરે વિષયનો જ જેમાં પ્રતિભાસ થાય, પણ હેયત્વાદિ ન ભાસે એ વિષયપ્રતિભાસ જ્ઞાન છે. આ મિથ્યાદષ્ટિજીવોને હોય છે. ઉપસ્થિત પદાર્થના હેયત્વાદિ પણ ભાસે ખરા, છતાં, એ મુજબના ત્યાગ વગેરે ન થાય એ આત્મપરિણતિમમ્ જ્ઞાન છે. આ અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિજીવોને હોય છે. જ્યારે હેયત્વેન બોધ થાય ને એનો ત્યાગ પણ થાય... આવો બોધ તત્ત્વસંવેદન કહેવાય છે. એ ચારિત્રીજીવોને હોય છે. આશય એ છે કે વિષય-કષાયાદિ અંગે ‘આ વર્જ્ય છે’ એવું સંવેદન એ વર્જ્યતા પરિણામ છે. અને ‘હું આ વિષયાદિ વર્જી' એવું સંવેદન એ વર્જનાપરિણામ છે. વર્જનાપરિણામ એ તત્ત્વસંવેદન છે. ને આ પરિણામ જેને છે એ વિષયાદિ વર્જવાનો જ છે. આ વર્જવાની ક્રિયા એ ચારિત્ર છે. માટે આ પરિણામ ચારિત્રીને જ હોય છે. વર્જના પરિણામ પણ ન હોય એવો બોધ એ વિષયપ્રતિભાસજ્ઞાન છે. સમ્ય વર્શન-જ્ઞાન-પારિત્રાણિ મોક્ષમાર્ગ: અર્થાત્ દર્શન-જ્ઞાન અને ચારિત્ર સમુદિત હોય તો મોક્ષમાર્ગ રૂપ છે, મોક્ષના કારણભૂત છે... વળી ચારિત્રની હાજરીમાં જે જ્ઞાન હોય તે ઉપર જણાવ્યા મુજબ ‘તત્ત્વસંવેદન’ છે. માટે અહીં મોક્ષના કારણ
