________________
૧૦૮૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ છે. મનોયોગના સંપૂર્ણ નિરોધવાળી અયોગી અવસ્થામાં એનો બીજો ભેદ છે. આમ પાંચ પ્રકારોનો કોઈપણ બાધા વિના ત્રણ મનોગુપ્તિઓમાં સમાવેશ થઈ જાય છે. - મનોગુપ્તિના ત્રણ પ્રકાર આ પ્રમાણે જાણવા. સંકલ્પવિકલ્પના ચક્કરરૂપ કલ્પનાજાલને જેણે છોડી દીધી છે તેવું મન એ પ્રથમ મનોગુપ્તિ છે. તથા સમતામાં સમ્યગ્રીતે પ્રતિષ્ઠિત થયેલું મન એ બીજી મનોગુપ્તિ છે. અને આત્મામાં રમતું = સ્વભાવમાં પ્રતિબદ્ધ મન એ ત્રીજી મનોગુપ્તિ છે... એમ એના જાણકારો વડે મનોગુપ્તિ ત્રણ પ્રકારે કહેવાયેલી છે. પાંચ યોગોનો સમાવેશ ત્રણ પ્રકારની મનોગુપ્તિમાં કર્યો. એનો જ અર્થ ત્રણ પ્રકારની મનોગુપ્તિનો સમવતાર પાંચ યોગોમાં કર્યો. હવે એ રીતે અન્ય ગુપ્તિ-સમિતિનો સમવતાર પણ યથાયોગ્ય વિચારીએ.
- વચનગુપ્તિ, કાયગુપ્તિ, ઈર્યાસમિતિ.. વગેરે અન્યોનો પણ અવતાર = અંતર્ભાવ યથાસ્થાન વિચારવો, કારણકે સમિતિ અને ગુપ્તિઓનો પ્રપંચ = યથાપર્યાય વિસ્તાર એ ઉત્તમ = ઉત્કૃષ્ટ યોગ કહેવાય છે. સમિતિગુપ્તિથી અલગ સ્વભાવવાળો સ્વતંત્ર કોઈ યોગ પદાર્થ છે નહીં. આશય એ છે કે અનાદિકાળથી જીવને પ્રમાદ, કુતુહલવૃત્તિ વગેરે ક્લિષ્ટ ચિત્તવૃત્તિઓ કોટે વળગેલી છે. એના નિરોધ વગર સમિતિ-ગુપ્તિનું પાલન સ્વપ્નમાં પણ શક્ય નથી જ. એટલે કોઈપણ સમિતિ હોય કે ગુપ્તિ... ચિત્તવૃત્તિનિરોધ એમાં હોય, હોય ને હોય જ. આ જ તો યોગ છે. બીજી રીતે કહીએ તો મન-વચન-કાયાની કોઈપણ પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ.. જે ચિત્તવૃત્તિઓના નિરોધથી સંકળાયેલી હોય.. તેનો આ અષ્ટપ્રવચનમાતાની કોઈને કોઈ માતામાં અંતર્ભાવ થતો જ હોય છે. એટલે જ જે અધ્યાત્મભાવના વગેરેમાંના કોઈપણ યોગરૂપ હોય ને છતાં સમિતિ-ગુપ્તિના પાલનરૂપ ન હોય એ શક્ય નથી. એટલે અધ્યાત્મ વગેરે યોગ અને
