________________
૧૦૮૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે-૮ જિનવચનની મર્યાદાને અનુસરીને અધ્યાત્મ વગેરે પાંચે પ્રકારનો યોગ પરમાનંદરૂપ સર્વોત્તમ ફળને એટલે કે મોક્ષને આપે છે.
અહીં સપ્રસંગ એક અન્ય વિચાર કરીએ. અધ્યાત્મયોગ વગેરેના સ્વામી દેશવિરત અને સર્વવિરત જીવો છે એ આ બત્રીશીમાં આપણે જોયું. વળી યોગના અન્ય વિવેક્ષાથી ષોડશક ગ્રન્થમાં અને યોગવિશિકાગ્રન્થમાં સૂરિપુરંદર શ્રીહરિભદ્રસૂરિ મહારાજે સ્થાન, ઊર્ણ, અર્થ, આલંબન અને અનાલંબન યોગ એમ પાંચભેદ દર્શાવ્યા છે. યોગના આ ભેદોના સ્વામી પણ દેશવિરત અને સર્વવિરત જીવો જ કહેવાયેલા છે. એટલે આ પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે કે જો આ બન્નેના સ્વામી એક જ છે તો શું આ અધ્યાત્માદિયોગો અને સ્થાનાદિયોગો વચ્ચે કાંઈ સંબંધ છે? શું આ બન્ને પ્રકારના યોગો એકબીજામાં અન્તર્ભાવ પામનારા છે? આ પ્રશ્નનો જવાબ “હા'માં છે ને તેથી આપણે એ અન્તર્ભાવ વિચારવાનો છે. એ માટે પહેલાં સ્થાનાદિયોગને સામાન્યરીતે સમજી લઈએ.
સ્થાનયોગ : જેના વડે સ્થિર થવાય તે સ્થાન. સકળ શાસ્ત્રોમાં પ્રસિદ્ધ કાયોત્સર્ગ, પર્યકબંધ, પદ્માસન વગેરે ચોક્કસ પ્રકારના આસન એ સ્થાનયોગ છે. ટૂંકમાં તે તે ક્રિયા દરમ્યાન જાળવવાની ચોકક્સ મુદ્રા એ સ્થાનયોગ છે. એનાથી કાયાની ચંચળતા અટકે છે.
ઊર્ણયોગ : ઊર્ણ એટલે શબ્દ. તે તે ક્રિયા દરમ્યાન પદસંપદા વગેરેનો ખ્યાલ રાખીને અમુક ચોક્કસ પ્રકારે કરાતો સૂત્રોચ્ચારઉચ્ચારાતા વર્ગો-શબ્દો એ ઊર્ણયોગ છે. આનાથી વચનયોગની ચંચળતા અટકે છે.
અર્થયોગ : ચૈત્યવંદનાદિ ક્રિયાકાળે મુદ્રાપૂર્વક યોગ્યરીતે ઉચ્ચારાતા સૂત્રોના અર્થમાં રમતો રહેતો નિશ્ચયાત્મક-જ્ઞાનમય
