________________
બત્રીશી-૧૮, લેખાંક-૯૮
૧૦૭૧ અસ્તિત્વમાં આવી જ નહીં શકે. આ અન્યોન્યાશ્રય દોષ હોવો સ્પષ્ટ જ છે.
સમાધાન-ના, આ દોષ નથી. આશય એ છે કે અધ્યાત્મ અને ભાવનાયોગના પુનઃ પુનઃ આસેવનથી તથા ખેદવગેરે દોષોને ટાળવાથી એવો ચોક્કસ પ્રકારનો ક્ષયોપશમ ઘડાય છે કે જેનાથી જીવ ધ્યાનયોગને પામે છે. એ એવી અવસ્થા ઊભી થાય છે કે અમુક અલ્પમાત્રાના પૌગલિક ફેરફાર ઉપયોગને વિક્ષિપ્ત કરી શકતા નથી, છતાં, જ્યારે ધ્યાનનો પ્રયત્ન હોય ત્યારની આ વાત છે. એ સિવાયના કાળમાં તો ઈષ્ટત્વ-અનિષ્ટત્વની બુદ્ધિ તથા એનાથી ઉપયોગની વિક્ષિપ્તતા પણ હોય છે જ. એટલે આ એવી ભૂમિકા છે
જ્યારે પ્રારંભિક સામાન્ય ધ્યાનયોગ કેળવાયેલો છે, પણ સમતાયોગ કેળવાયેલો નથી, કારણ કે સમતાયોગ તો પ્રાયઃ સાર્વત્રિક-સાર્વેદિક તુલ્યતાભાવનની અપેક્ષા રાખે છે. એટલે પ્રારંભિક સામાન્ય અપકૃષ્ટ સમતાયોગ પણ નથી.
તેમ છતાં, આ પ્રારંભિક ધ્યાનનો વારંવાર અભ્યાસ કરવાથી એવો ક્ષયોપશમ ઘડાય છે કે જેથી અલ્પમાત્રાના ઇષ્ટ-અનિષ્ટ ફેરફારની જીવ નોંધ લેતો નથી. ધ્યાનનો પ્રયત્ન ન હોય ત્યારે પણ સામાન્ય કક્ષાના ઈષ્ટત્વ-અનિષ્ટત્વનો પરિહાર થઈ તુલ્યતાનું ભાવન થાય છે. આ પ્રારંભિક સમતાયોગ આવ્યો. આનાથી એવો ક્ષયોપશમ ઘડાય છે કે જેથી થોડા વધારે માત્રામાં રહેલા ઇષ્ટત્વ-અનિષ્ટત્વને પણ જીવ ધ્યાનકાળે ગણકારતો નથી ને તેથી એના ફેરફાર ઉપયોગને વિક્ષિપ્ત કરતા નથી. પ્રારંભિક ધ્યાન કરતાં આ કંઈક પ્રબળ ધ્યાન છે. આના વારંવારના અભ્યાસથી એવો ક્ષયોપશમ ઘડાય છે કે જેથી હવે, એ થોડા વધારે માત્રામાં રહેલા ઈષ્ટત્વ-અનિષ્ટત્વનો પણ પરિહાર કરીને જીવ સાર્વત્રિક-સાર્વદિક તુલ્યતાનો અનુભવ કરે છે. આ પ્રાથમિક કક્ષાની સમતા કરતાં કંઇક ઊંચી સમતા આવી. આમ,
